Winston Leonard Spencer Churchill KG, OM (ur. 30 listopada 1874 w Blenheim Palace, zm. 24 stycznia 1965 w Londynie) – brytyjski polityk, mówca, strateg, pisarz i historyk, dwukrotny premier Zjednoczonego Królestwa, laureat literackiej Nagrody Nobla. W 2002 r. wygrał plebiscyt BBC na najwybitniejszego Brytyjczyka w historii.

Jego ojcem był wpływowy polityk Partii Konserwatywnej lord Randolph Churchill, młodszy syn 7. księcia Marlborough. Matką Winstona była Jeanette Jerome, córka amerykańskiego finansisty Leonarda Jerome'a.

Po ukończeniu Harrow School Churchill próbował dostać się do Royal Military Academy w Sandhurst, co udało mu się dopiero za trzecim podejściem. Szkołę ukończył w 1895 r. i został podporucznikiem w 4 regimencie huzarów Królowej (4th Queen's Own Hussars). Jego regiment został następnie wysłany do Indii

W 1895 r. wybrał się na Kubę obserwować działania wojsk hiszpańskich przeciwko kubańskiej partyzantce. Kuba skolonizowana przez Hiszpanów w roku 1492 została następnie w 1762 roku opanowana przez Anglików, którzy z kolei w następnym roku przehandlowali ją znowu Hiszpanom w zamian za Florydę. Od tego czasu na Kubie toczyły się partyzanckie walki o wyzwolenie.

W 1897 r. pojechał na Bałkany, by relacjonować wojnę grecko-turecką, która jednak zakończyła się przed jego przybyciem. Po krótkim pobycie w Anglii wrócił do Indii, gdzie wraz ze swoim regimentem tłumił powstanie Pasztunów. Relacje z tych walk wysyłał do The Pioneer i do Daily Telegraph. Po powrocie do Anglii Churchill wydał swoją pierwszą książkę – The Story of The Malakand Field Force.

W 1898 r. został wysłany do Sudanu, gdzie Kitchener kończył właśnie tłumić powstanie mahdystów. Zdążył być jeszcze świadkiem szarży brytyjskiej kawalerii w bitwie pod Omdurmanem. Relacje z niej zdał w swej korespondencji do Morning Post. W październiku 1898 r. wrócił do Anglii i rozpoczął pisanie dwutomowego dzieła The River War, które zostało opublikowane w następnym roku.

W 1899 r. Churchill opuścił armię i zdecydował się spróbować swych sił w polityce. Z ramienia konserwatystów wystartował w wyborach uzupełniających w okręgu Oldham. Zajął tam trzecie miejsce i nie dostał się do Parlamentu.

12 października 1899 r. wybuchła w południowej Afryce wojna między Brytyjczykami a Afrykanerami, tzw. II wojna burska. Churchill wybrał się więc do Afryki jako korespondent wojenny. Podczas podróży pociąg Churchilla wpadł w zasadzkę. Churchill pomógł odblokować tory i ponownie ruszyć pociąg. Został przy tym ranny. Wkrótce później dostał się do burskiej niewoli i został osadzony w obozie jenieckim w Pretorii. Wkrótce jednak uciekł z obozu i wspólnie z angielskim zarządcą kopalnianym, przeszedł 480 km i trafił do Lourenço Marques w portugalskim Mozambiku.

Ucieczka uczyniła z Churchilla bohatera wojennego. Po powrocie do kraju szybko przyłączył się do armii generała Bullera i towarzyszył jej w walkach o Ladysmith i w zdobywaniu Pretorii. Churchill przyłączył się do południowoafrykańskiego lekkiego regimentu konnego i był jednym z pierwszych Brytyjczyków, którzy wkroczyli do Pretorii. Churchill napisał dwie książki o tej wojnie – London to Ladysmith via Pretoria i Ian Hamilton's March.

Po powrocie z południowej Afryki Churchill ponownie spróbował swych sił w polityce. Dwie opublikowane książki o wojnie burskiej miały służyć promocji autora. Zamiar się powiódł i Churchill (ponownie startując jako kandydat konserwatystów) wygrał wybory powszechne w okręgu Oldham. Był jednak nieobecny na inauguracyjnym posiedzeniu Izby Gmin, gdyż zaangażował się w cykl wykładów w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, na których zarobił 10 000 funtów. Było to spowodowane tym, że Churchill był dość ubogi, a ówcześni parlamentarzyści nie pobierali żadnych uposażeń. Przed jednym z wykładów Churchilla prelekcję wygłosił Mark Twain. Churchill zjadł także obiad z prezydentem Rooseveltem, ale obydwaj panowie nie rozmawiali ze sobą.

Rozczarowanie konserwatystami spowodowało, że w 1904 r. Churchill zmienił partię polityczną, zostając deputowanym liberałów. Tam kontynuował swoją kampanię na rzecz wolnego handlu. W wyborach powszechnych 1906 r. kandydował w okręgu Manchester North West i te wybory wygrał.

W 1910 r. Churchill został mianowany ministrem spraw wewnętrznych. Na tym stanowisku został bohaterem skandalu. W 1911 r. doszło do strzelaniny na Sidney Street między Szkocką Gwardią a łotewskimi anarchistami.

W 1911 r. Churchill został Pierwszym Lordem Admiralicji. Urząd ten sprawował przez kolejne 4 lata. Zreformował Royal Navy, wyposażając ją w najnowocześniejszy sprzęt, m.in. lotnictwo morskie oraz zastępując węgiel ropą naftową jako paliwem okrętowym. Opowiadał się też za wzmożoną ochroną brytyjskich interesów na polach naftowych Mezopotamii, podległej wtedy jeszcze imperium osmańskiemu.

W sierpniu 1914 r., po ataku wojsk niemieckich na neutralną Belgię, w Wielkiej Brytanii rozgorzała dyskusja czy przystępować do toczącej się wojny. Spory wpływ na ostateczną decyzję brytyjskiego rządu miał Churchill, który jako Pierwszy Lord Admiralicji postawił Royal Navy w stan gotowości bojowej, co zadecydowało o przystąpieniu Wielkiej Brytanii do I wojny światowej. Nastąpiło to 4 sierpnia 1914 r. Wkrótce też rozpoczęła się morska blokada Niemiec.

W listopadzie 1914 r. Churchill zaproponował atak na półwysep Gallipoli, którego zdobycie otwierało dla aliantów cieśniny Bosfor i Dardanele, umożliwiało zaopatrywanie Rosji przez Morze Czarne, mogło wyeliminować Turcję z wojny jako sojusznika państw centralnych i skłonić Grecję i Bułgarię do opowiedzenia się po stronie Ententy. W styczniu 1915 r. plan został zaaprobowany przez brytyjski rząd.Inwazja na półwysep Gallipoli okazała się katastrofą

Sytuacja zmieniła się w grudniu 1916 r., kiedy to upadł rząd Asquita. Nowy premier, Lloyd George, nie odważył się początkowo przyjąć Churchilla do gabinetu. Wreszcie jednak, w lipcu 1917 r. Churchill został ministrem uzbrojenia, zaś po dwóch latach był już ministrem wojny. Na tym stanowisku podjął decyzję o interwencji Brytyjczyków w rosyjskiej wojnie domowej. Churchill był zadeklarowanym antybolszewikiem i twierdził, że "bolszewizm należy zdusić w zarodku". Interwencja nie zyskała jednak poparcia polityków i społeczeństwa, którzy po zakończeniu wielkiej i krwawej wojny nie mieli ochoty brać udziału w odległym konflikcie. W 1920 r. ostatnie oddziały brytyjskie zostały ewakuowane z Rosji.

W tym samym 1920 r. Churchill rozkazał użyć gazów bojowych podczas powstania Kurdów i Arabów w Iraku, świeżo wówczas poddanym pod władzę brytyjską. Tym samym jest on pierwszym człowiekiem, który wydał rozkaz użycia gazów bojowych przeciwko cywilom.

W 1921 r. Churchill został mianowany ministrem kolonii. Na tym stanowisku był jednym z sygnatariuszy traktatu angielsko-irlandzkiego, powołującego Wolne Państwo Irlandzkie.

W 1924 r. premier Stanley Baldwin mianował Churchilla Kanclerzem Skarbu. Głównym zadaniem ministra było przywrócenie pełnej wymienialności funta na złoto, wg standardów z 1914 r. Udało to mu się w 1925 r., ale zaowocowało to deflacją, bezrobociem i wielkimi strajkami górników w 1926 r. Działania Kanclerza Skarbu skrytykował ekonomista John Maynard Keynes,

Podczas strajków 1926 r. Churchill domagał się użycia broni przeciwko protestującym. Na łamach rządowego magazynu British Gazette stwierdził, że "jeśli państwo nie złamie strajku generalnego, to strajk generalny złamie państwo".

Protestował przeciwko ograniczeniom w handlu i próbom przyznania Indiom szerszej autonomii. Przeciwko temu ostatniemu protestował przez całe lata trzydzieste. Nie darzył również sympatią czołowego hinduskiego działacza niepodległościowego, Mahatmę Ghandiego, którego zwykł nazywać "półnagim fakirem".

Przez większość lat trzydziestych Churchill nie udzielał się w życiu politycznym, spędzając czas głównie na pisaniu książek, wśród których znalazły się min. Marlborough: His Life and Times, biografia jego słynnego przodka Johna Churchilla, 1. księcia Marlborough, oraz Historia Anglików, która została jednak wydana dopiero w latach pięćdziesiątych.

Churchill był pierwszym z brytyjskich polityków, którzy sprzeciwiali się polityce ustępstw wobec kanclerza III Rzeszy, Adolfa Hitlera, tzw. appeasementu, którą prowadził rząd Neville'a Chamberlaina. Po powrocie premiera z Monachium z tekstem porozumienia, które miało "zapewnić pokój naszym czasom", Churchill stwierdził: "Nasz rząd miał do wyboru hańbę i wojnę. Wybrał hańbę, a wojnę będzie miał i tak".

Po ataku Niemiec na Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję 10 maja 1940 r. i niepowodzeniach w Norwegii rząd Chamberlaina stracił zaufanie społeczeństwa. 10 maja Chamberlain podał swój gabinet do dymisji. Funkcję premiera zamierzano powierzyć lordowi Halifaksowi, ale ten odmówił, uważając, że nie będzie mógł efektywnie rządzić zasiadając w Izbie Lordów. Po naradzie z kierownictwem partii zasiadających w Izbie Gmin, Chamberlain zdecydował się wskazać na swojego następcę Winstona Churchilla. Jeszcze tego samego dnia król Jerzy VI powierzył mu misję tworzenia rządu.

Churchill był zdeterminowany prowadzić wojnę z Niemcami do samego końca. W tym celu usunął z gabinetu zwolenników pokoju z Niemcami. Najbardziej wpływowy z nich, lord Halifax, został wysłany jako ambasador do Waszyngtonu. W swoim pierwszym przemówieniu do Brytyjczyków Churchill oznajmił, że "nie ma nic do zaoferowania, tylko krew, trud, łzy i pot” Po kapitulacji Francji odrzucił pokojowe propozycje Hitlera. W przededniu bitwy o Anglię zapowiedział: "Obronimy naszą Wyspę bez względu na cenę.

Odparcie powietrznej ofensywy Luftwaffe przysporzyło Churchillowi licznych zwolenników. Sam premier o uczestnikach bitwy o Anglię powiedział, że "nigdy w historii wojen tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak niewielu”[mówił o Polakach w służbie RAF]

Dzięki dobrym stosunkom z prezydentem USA Franklinem Delano Rooseveltem udało się uzyskać pomoc gospodarczą Stanów Zjednoczonych na zasadach ustawy o pożyczce i dzierżawie (Lend-lease Act). 14 sierpnia 1941 r. obaj politycy podpisali na pokładzie pancernika Prince of Wales Kartę Atlantycką, która była pierwszym krokiem na drodze do utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych. Churchill wspierał również ruch oporu w okupowanej Europie. Na jego polecenie utworzono Zarząd Operacji Specjalnych (Special Operations Executive, SOE)

Podczas II wojny Churchill przeżył dwa ataki serca. Pierwszy w grudniu 1941 r., drugi w grudniu 1943.

W 1941 r. do wojny przeciwko Niemcom włączyły się Związek Radziecki, ich dotychczasowy sojusznik, zaatakowany 22 czerwca 1941 r., oraz Stany Zjednoczone, po ataku na Pearl Harbor.

Z trójki przywódców, Churchilla, Roosevelta i Stalina, to właśnie premier Wielkiej Brytanii miał najsłabszą pozycję. Stalinowi nie ufał, ale sojusz z nim traktował jako zło konieczne do wygrania wojny (po ataku na Związek Radziecki Churchill powiedział w Parlamencie, że gdyby Hitler najechał piekło, udzieliłbym w Izbie Gmin najlepszych rekomendacji Lucyferowi). Roosevelt z kolei całkowicie ufał Stalinowi, zadowolony, że główny ciężar wojny w Europie ponosi Związek Radziecki. Jego główną obawą była możliwość zawarcia odrębnego pokoju niemiecko-radzieckiego, co Stalin umiejętnie wykorzystywał. Roosevelt zwykle popierał pomysły Stalina, na co Churchill musiał się zgodzić, gdyż Wielka Brytania była uzależniona od gospodarczej i militarnej pomocy USA. Churchill zdawał sobie z tego sprawę i już od początku swojej działalności jako premiera zabiegał o amerykańskie subsydia.

Na pierwszym spotkaniu Wielkiej Trójki w Teheranie (28 listopada – 1 grudnia 1943 r.) Roosevelt poparł Stalina i Churchill musiał zgodzić się na operację inwazyjną we Francji. Bałkańskie plany Churchilla zostały zrealizowane w szczątkowej formie poprzez desant brytyjski w Grecji i portach Albanii w październiku 1944 a następnie zbrojne rozbicie ELAS kierowanej przez komunistów najsilniejszej organizacji greckiego podziemia i uniemożliwienie w ten sposób przejęcia władzy w Grecji przez komunistów. Grecja pozostała w sferze wpływów brytyjskich a kontrola nad nią zabezpieczyła interesy Imperium Brytyjskiego na Cyprze i części Bałkanów.

Wielka Trójka zbierała się jeszcze dwukrotnie – w dniach 4 – 11 lutego 1945 r. w Jałcie (gdzie ustalono podział stref wpływów w Niemczech i Europie oraz zaaprobowano IV rozbiór Polski), a także w dniach 17 lipca – 2 sierpnia 1945 r. w Poczdamie, gdzie powtórzono ustalenia z Jałty. Konferencję poczdamską Churchill opuścił 26 lipca, by poznać wyniki odbywających się w Anglii wyborów parlamentarnych. Do Poczdamu już nie wrócił

jest również popularyzatorem terminu "żelazna kurtyna", określającego linię podziału Europy na blok wschodni i zachodni. Termin ten został po raz pierwszy użyty przez niego podczas przemówienia w Fulton (Missouri) 5 marca 1946 r.

Wybory 1951 r. przyniosły klęskę laburzystom i ponownie wyniosły do władzy konserwatystów. Winston Churchill (od 1945 r. startujący z okręgu Woodford) objął więc ponownie stanowisko premiera. Podczas swojej kadencji odnowił ścisłe związki Wielkiej Brytanii ze Stanami Zjednoczonymi, które sam nazwał "specjalnymi relacjami" (special relations) i aktywnie zaangażował się w ustalanie powojennego ładu światowego

Churchill zasiadał w Izbie Gmin do 1964 r., ale po 1955 r. wycofał się z czynnego życia politycznego i przeniósł się do Chartwell House. Pogłębiająca się depresja i niezdrowy tryb życia powodowały, że Churchill szybko podupadał na zdrowiu. Kiedy w 1963 r. przyznano mu honorowe obywatelstwo USA nie mógł uczestniczyć w ceremonii. Zastąpił go tam jego syn.

Winston Churchill zmarł 24 stycznia 1965 r. w wieku 90 lat, równo 70 lat po śmierci swojego ojca. Przyczyną jego śmierci był udar mózgu.

Największym jego grzechem wobec Polski i Polaków była jego bierność i słabość w Jałcie oraz usłużność wobec Rossevelta który sprzedawał Stalinowi, Polskę a także całą Europę co skończyło się dla Polski tragicznie – akceptacją IV rozbioru Polski, zaborem polskich ziem przez ZSRR, oderwaniem etnicznie czysto polskich ziem z Lwowem, Brześciem, Grodnem i Wilnem na czele., mordami i wywózkami Polaków itd.

Stalin i ZSRR dawny sojusznik Hitlera i III Rzeszy Niemieckiej stał się w Jałcie sojusznikiem USA i Wlk.Brytanii a Polska kraj który pierwszy powiedział Hitlerowi „NIE” został potraktowany jak wróg a nie sojusznik USA i Wlk.Brytanii .