Przedwojenny herb Tarnopola

W 1540 Jan Amor Tarnowski założył tu miasto i twierdzę, w 1548 król Zygmunt I Stary nadał osadzie prawa miejskie. Nastepnie Tarnopol wielokrotnie zmieniał właścicieli, przy czym należał przeważnie do rodów o dużym znaczeniu politycznym i posiadającym rozległe dobra (Ostrogscy, Zamoyscy, Koniecpolscy, Sobiescy, Potoccy). W 1672 i 1675 zniszczony przez wojska tatarskie i tureckie.

Po I rozbiorze Polski przeszedł pod władze Austrii,27 maja 1809 r. - w ramach wojny polsko-austriackiej i marszu spod Zamościa oraz po wejściu do Galicji, płk Piotr Strzyżewski ze swoim oddziałem, ruszył na południe, na Tarnopol i zdobył miasto bez walki. Nominował miejscowe władze cyrkułowe z prezesem Michałem Konopką i z wiceprezesem Zabilskim. Tu zgłosił się do Strzyżewskiego chorąży krzemieniecki Gabriel Rzyszczewski, wraz z 300 konnymi i z oddziałami kawalerii hr. Marcin Tarnowski - 60 ludźmi, hr. Adam Potocki z 200 konnymi, Józef Dwernicki, hr. Dulski oraz Augustyn Trzecieski, każdy ze 100 ludźmi. Organizacją piechoty miał w Tarnopolu zająć się Józef Marchocki i starano się formować batalion strzelców. W sumie oddział Strzyżewskiego liczył ok. 1200 ludzi nie licząc formującej się piechoty. Do powstańczego miasta zdążały piesze i konne oddziały z cyrkułów stryjskiego i samborskiego, zorganizowane przez kpt. Terleckiego. Ruszyła kampania 1809 r. przeciw Austrii pod Tarnopolem.

Jednak mimo nawet zwycięskich walk polskich powstańców, w 1809 roku Tarnopol przeszedł do 1815 roku we władanie Rosji. Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego powrócił do Austrii.

W 1843 r. ostatni dziedzic Tarnopola Tadeusz Turkułł zawarł z miastem kontrakt sprzedaży i kupna Tarnopola. Przyczyną rezygnacji ze swoich praw majątkowych z pewnością były zachodzące zmiany polityczne. Urząd dominialny właściciela miał też dług przed państwem austriackim o wielkości 100000 guldenów. 12 grudnia 1844 r. cesarz Ferdynand I, podniósł rangę miasta Tarnopol do tytułu miasta królewskiego. Pozwolono mu w szczególności na posiadanie herbu: “Na niebieskiej tarczy, na której u góry jest pokazana srebrna gwiazda, a pod tym srebrny księżyc. Na górnej krawędzi tarczy jest umieszczona złota korona królewska. Obydwie krawędzi boczne i krawędź dolną otacza złota oprawa z ornamentem arabeskowym”

Zamek tarnopolski

Otwarcie linii kolejowej do Lwowa (1870), a rok później do granicy państwowej w Podwołoczyskach stało się katalizatorem rozwoju miasta. W 1880 roku Tarnopol liczył już około 26 tys. mieszkańców, których połowę stanowiły osoby wyznania mojżeszowego. W 1901 roku oddano do użytku sieć elektryczną oraz rozpoczęto budowę systemu kanalizacyjnego.

W czasie I wojny światowej okupowany w latach 1914-1917 przez Rosję. W wyniku akcji ukraińskich nacjonalistów 1 października 1918 Tarnopol zostaje włączony do Zachodnioukraińskiej Republiki Narodowej. Następnie w lipcu 1919 roku, zostaje zajęty przez odrodzoną Polskę. Od 1921 roku był siedzibą województwa tarnopolskiego. W 1939 roku liczył 40 tys. mieszkańców.

Kościół oo. Dominikanów, obecnie jako katedra greckokatolicka

We wrześniu 1939 miasto zajęte przez wojsko radzieckie, włączone do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej jako stolica obwodu. W latach 1941-1944 siedziba powiatu w dystrykcie galicyjskim Generalnego Gubernatorstwa. Podczas tej okupacji dokonano eksterminacji zamieszkującej Tarnopol ludności żydowskiej, która stanowiła 40% mieszkańców miasta. O likwidacji tarnopolskiego getta mamy niewiele przekazów. Gdy likwidowano getto, prawie nie widziano Niemców. Wszędzie migały czarne mundury ukraińskich policjantów i zielone z czarnymi wyłogami ukraińskich SS-manów, którzy tu kwaterowali. W czasie jednej z akcji antyżydowskich kilkadziesiąt żydowskich malców zostało ugotowanych gorącą parą z centralnego ogrzewania w gmachu przylegającym do komendy ukraińskiej policji. "Tej nocy ukraińscy policjanci urządzili sobie zabawę. W żydowskich mieszkaniach panowała cisza. Ci, którzy przeżyli, milczeli przytłoczeni ogromem nieszczęścia". Policjant Biłas sam przyznał, że zastrzelił w łóżku starą kobietę wraz z małym dzieckiem, dodając że później zabił innych Żydów - "Buło ich mnoho, ne pamiataju skilky..." Na rynku przeprowadzano selekcję. Ludzi zdolnych do pracy pozostawiano na miejscu, starych i dzieci wywożono ciężarówkami poza miasto. Dla każdego przeznaczona była jedna kula. Wiele żywych jeszcze osób ukraińscy policjanci wrzucali do masowego grobu. Kule policjanci oszczędzali na dzieciach, które żywcem były zasypywane z martwymi ciałami. Okoliczni chłopi opowiadali później, że spod ziemi słyszano ludzkie jęki. 15 kwietnia 1944 po oblężeniu nastąpiło zajęcie miasta przez wojska radzieckie. Po konferencji jałtańskiej która przypieczętowała IV rozbiór Polski za zgodą USA i Wlk.Brytanii, miasto zostało siłą wcielone do ZSRR. Nastąpiły masowe, przymusowe deportacje Polaków i planowana depolonizacja historycznie polskich ziem.

• abp Eugeniusz Baziak
• prof. Aleksander Brückner - polski językoznawca
• Franciszek Kleeberg - generał dywizji Wojska Polskiego
• Jan Beyzym - polski misjonarz
• Josef Perl - pisarz żydowski
• Karol Rathaus - kompozytor
• prof. Kazimierz Ajdukiewicz - polski filozof i logik
• Kazimierz Michałowski - archeolog
• Kazimierz Pużak
• prof. Ludwik Finkel- historyk polski
• prof. Mieczysław Albert Krąpiec - filozof i teolog, wieloletni rektor KUL
• prof. Wacław Osuchowski
• Wincenty Pol - pisarz i geograf
• kpt. Czesław Blicharski bombardier Dywizjonu 300 im. Ziemi Mazowieckiej