Muzeum Przyrodnicze im. Dzieduszyckich we Lwowie - działająca od połowy XIX w. we Lwowie, założona w przez hrabiego Włodzimierza Dzieduszyckiego zasłużona placówka wystawienniczo-naukowa, zawierająca bogate zbiory przyrodnicze, etnograficzne, prehistoryczne, pochodzące z całego obszaru dawnych ziem Polski.

Muzeum Przyrodnicze im. Dzieduszyckich we Lwowie

Muzeum w obecnej siedzibie otwarto w 1880, wcześniej zbiory mieściły się w pałacu Dzieduszyckich przy ul. Kurkowej we Lwowie. 10 września 1880 r. z okazji przyjazdu cesarza Franciszka Józefa I do Lwowa Włodzimierz Dzieduszycki ofiarował swoje muzeum na rzecz narodu polskiego i zabezpieczył istnienie placówki przez utworzenie w roku 1893 Ordynacji Poturzyckiej. Muzeum było głośne w Europie jako jeden z nielicznych przykładów wyczerpującego muzealnego przeglądu kraju pod względem przyrody, geologii i folkloru.

Za życia Włodzimierza Dzieduszyckiego w skład Muzeum wchodziło siedem działów:

• zoologiczny
• botaniczny
• paleontologiczny
• geologiczny
• mineralogiczny
• prehistoryczny
• etnograficzny

Dział zoologiczny

Był on najbogatszy w eksponaty. W 1895 zawierał 8328 gatunków w 38 225 egzemplarzach, a do 1939 stan ten wzrósł blisko trzykrotnie. Zawierał szereg interesujących kolekcji:

• bezkręgowców , zwłaszcza owadów, zawierająca kilkaset nowo opisanych gatunków. W roku 1895 było ich 7420 gatunków w 31 152 okazach. Zbiory były ustawione według systemu naturalnego George'a Cuvier, tj. ewolucyjnym, poczynając od grup najwyższych. W 1937 zawierała 150 079 okazów.
• ptaków , o szczególnej wartości naukowej. W 1907 było ich 295 gatunków w 2259 okazach, wystawionych zazwyczaj na tle naturalnym: z gniazdami, jajami, w obydwu płciach i w różnym wieku.
• ryb (56 gatunków),
• płazów (15 gatunków),
• gadów (10 gatunków),
• ssaków (60 gatunków), w tym wiele rzadkich i już nie spotykanych.

Dział botaniczny

Mieścił się w 4 salach na I piętrze i w sieni na parterze. W skład jego wchodziły zakupione przez Dzieduszyckiego zbiory profesorów Uniwersytetu Lwowskiego Jacka Łobarzewskiego, Antoniego Rehmana, Mariana Raciborskidgo oraz uboższe kolekcje pozauniwersyteckich botaników lwowskich. Najbogatszy był zielnik Łobarzewskiego składający się z 70 fascykułów, zawierających ponad 2000 gatunków roślin w 10 tysiącach okazów. W trzech pokojach były rozwieszone w ramach za szkłem kolekcje flory krajowej (ok. 30 tysięcy okazów roślin), ułożone według systemu Endlichera. Każda rodzina była reprezentowana przez najbardziej charakterystyczne dla niej gatunki. W ostatnim pokoju były złożone zielniki. Znajdowało się tam również wiele okazów paleobotanicznych zebranych przez Zejsznera i Raciborskiego oraz flory górnokredowej z Potylicza, reprezentujących najważniejsze grupy flory kopalnej, a także zasuszone okazy i modele niektórych gatunków grzybów oraz zbiór porostów zebranych przez Władysława Boberskiego. Na parterze, w obszernej sieni prowadzącej na dziedziniec, znajdowała się ekspozycja dendrologiczna i mineralogiczna. Pod ścianami sieni na podwyższeniu znajdowały się przekroje dwóch bardzo starych dębów, jeden o średnicy 2 metrów, drugi - 1,6 metra, dalej przekroje limby o 412 słojach w przekroju, przekroje modrzewia, sosny, ogromny blok skalny z kryształów soli kuchennej, drabinka górnicza okryta kryształami soli kuchennej w różnych kształtach, gipsy, alabastry i porfiry, bryła wosku ziemnego, węgla kamiennego i brunatnego. Na podwórzu zwanym wirydażem pod ścianami murów znajdowały się dwa drzewa zrośnięte pniami z zachowaniem dwu kręgów słojów, dwa pnie buków połączone wspólną gałęzią, która wrastając w obydwa pnie tworzy literę N, pień skamieniałego drzewa szpilkowego, wyciągnięty z Sanu sczerniały pień dębu, pień dwu zrośniętych topoli nadwiślańskich oraz różne skamieliny.

Dział mineralogiczno-paleontologiczno-geologiczny

Był to najstarszy dział muzeum. Początki jego sięgały roku 1832, kiedy ojciec Włodzimierza, Józef Dzieduszycki, zakupił od młodego geologa krakowskiego Ludwika Zejsznera kolekcję skał i minerałów z okolic Krakowa, Nowego Sącza, Krzeszowic, Niziny Sandomierskiej, Lwowa, Złoczowa i kilku innych miejscowości podkarpackich. W skład tego zbioru wchodziło 280 gatunków minerałów i skał w 2 tysiącach okazów, a ponadto sto kilkadziesiąt kości zwierząt plejstoceńskich kości z tatrzańskiej groty pod Magurą, z brzegów Dniestru i Sanu, a także 460 minerałów, skał i kości nierozpoznanych bliżej zwierząt. Nieco później zakupił też zbiór skamielin z okolic Lwowa po radcy Nechaju, kolekcję Antoniego Rehmana, geologa Seweryna Płachetki i innych. Do tych zbiorów dołączono w dalszych okresach kolekcje z wycieczek pracowników Muzeum do różnych okolic kraju oraz darowizny różnych osób.

Starunia

Wydobycie w 1907 z pokładów wosku ziemnego w Staruni i naukowe opracowanie pod względem anatomicznym całego ciała nosorożca włochatego oraz szkieletu mamuta przysporzyło Muzeum im. Dzieduszyckich światowego rozgłosu.

Dział etnograficzny

Założony został najpóźniej, bo dopiero po Wystawie Światowej w Wiedniu w 1873 i Wystawie Powszechnej w Paryżu w 1878. Zawierał oryginalne, piękne chałupnicze wyroby galicyjskich chłopów, oparte na starych tradycjach ludowych. W latach późniejszych Włodzimierz Dzieduszycki kupował na jarmarkach, bądź też u chałupniczych wytwórców - artystów różne przedmioty, wzbogacając nimi kolekcję.

W czasie działań wojennych, podczas „wyzwalania Lwowa”, pocisk artyleryjski uszkodził budynek muzeum i częściowo zniszczył zbiory działu paleontologicznego. Muzeum jest obecnie pod zarządem tzw.Akademii Nauk Ukrainy i działa pod nazwą Lwiwśkyj Naukowo Pryrodoznawczyj Muzej. Od ok. 7 lat ekspozycja jest nieczynna z powodu trwającego remontu gmachu muzealnego który pod zarządem ukraińskim uległ dewastacji.

http://www.lwow.home.pl/dzieduszycki/dzieduszyccy1.html