1908
1881
II Rzeczpospolita

II Rzeczpospolita – 1918-1945, państwo polskie odrodzone w 1918 po 123 latach zaborów.

Nazwa podkreśla ciągłość z I Rzecząpospolitą (1569–1795), zlikwidowaną traktatami rozbiorowymi zawartymi pomiędzy Austrią, Prusami i Rosją w drugiej połowie XVIII wieku (1773–1795). Urzędowym językiem II Rzeczypospolitej był polski, a walutą początkowo marka polska a od 1924 złoty polski.


Godło Polski
Godło Polski
Flaga Polski
Flaga Polski

Hymn: Mazurek Dąbrowskiego



Józef Piłsudski
Józef Piłsudski

Za formalny początek II Rzeczypospolitej przyjmuje się 11 listopada 1918, kiedy to Józef Piłsudski objął władzę wojskową z rąk Rady Regencyjnej w Warszawie. Trzy dni później (14 listopada 1918) przejął również władzę cywilną a zarówno Rada Regencyjna, jak i Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej rozwiązały się przekazując władzę Piłsudskiemu jako Tymczasowemu Naczelnikowi Państwa.

Po agresji na Polskę III Rzeszy i ZSRR (kampania wrześniowa) i okupacji wojennej terytoriów II RP przez obu agresorów (we wrześniu 1939) legalną kontynuacją władz II Rzeczypospolitej, uznawaną na arenie międzynarodowej przez cały okres II Wojny Światowej był Rząd RP na uchodźstwie a jako podległa mu administracja w okupowanym kraju - Polskie Państwo Podziemne i jego struktury polityczne i wojskowe (Armia Krajowa).

Belweder w Warszawie, siedziba Naczelnika Państwa, a później Prezydenta RP
Belweder w Warszawie, siedziba Naczelnika Państwa, a później Prezydenta RP

Wycofanie uznania dyplomatycz­nego dla Rządu RP na uchodźstwie przez Wielką Brytanię i USA 6 lipca 1945 i w konsekwencji pozostałe kraje świata zrzeszone w konstyuującej się wówczas Organizacji Narodów Zjednoczonych uważać należy za faktyczny koniec prawnomiędzynarodowy II Rzeczypospolitej. Ostatecznym aktem jej formalnego istnienia było przekazanie w 1990 insygniów prezydenckich II Rzeczypospolitej przez Ryszarda Kaczorowskiego - ostatniego Prezydenta II Rzeczypospolitej na uchodźstwie - pierwszemu wybranemu w wolnych wyborach Prezydentowi RP - Lechowi Wałęsie.

Kraków, Kazimierz
Kraków, Kazimierz

Józef Piłsudski niezwłocznie po objęciu władzy cywilnej wystosował depeszę do społeczności międzynarodowej, informując ją o powstaniu niepodległego państwa polskiego. Pierwszym państwem, jakie uznało niepodległość II Rzeczpospolitej były Niemcy, jednak już 15 grudnia 1918 roku Polska zerwała z tym państwem stosunki dyplomatyczne . Szersze uznanie niepodległości Polski na arenie międzynarodowej związane było z postawą Francji i Wielkiej Brytanii. Wkrótce po rozejmie w Trewirze i zawieszeniu broni na froncie polsko-ukraińskim, najpierw Francja w dniu 24 lutego 1919 roku, a następnie Wielka Brytania 25 lutego uznały niepodległość Polski [5]. 27 marca tego samego roku niepodległość Polski uznała Stolica Apostolska.


Terytorium i granice

Powierzchnia kraju

388 634 km² (1 stycznia 1938), a po zajęciu Zaolzia w październiku 1938 * 389 720 km².

Długość granic

Całkowita długość granic Polski - 5529 km

Granice z sąsiednimi państwami wg długości

  • z Niemcami - 1912 km
  • z ZSRR - 1412 km
  • z Czechosłowacją - 984 km
  • z Litwą - 507 km
  • z Rumunią - 349 km
  • z Wolnym Miastem Gdańsk - 121 km
  • z Łotwą - 109 km
  • granica morska - 71 km(z Mierzeją Helską 140 km)

Lwów, Kopiec Unii Lubelskiej
Lwów, Kopiec Unii Lubelskiej

Granice II Rzeczypospolitej zo­sta­ły ustalone traktatowo poprzez: Traktat wersalski, Traktat ryski, Traktat w Saint Germain, Traktat w Trianon i rozstrzygnięcia międzysojuszniczej Rady Am­ba­sa­do­rów (w odniesieniu do granicy Polski z Czechosłowacją na Śląsku Cieszyńskim i granicy z Litwą). W 1921 w następstwie traktatu wersalskiego, wyników plebiscytu i trzech powstań śląskich do Polski przyłączono wschodnią część Górnego Śląska. Śląsk Opolski pozostał częścią niemieckiej Republiki Weimarskiej.

Sąsiedzi

  • Niemcy - centralne i Prusy Wschodnie,
  • Czechosłowacja od 1938 do Niemiec,
  • Słowacja od 1939 zależna od Niemiec,
  • ZSRR - republiki (graniczące) Ukraińska SRR i Białoruska SRR,
  • Litwa,
  • Łotwa,
  • Rumunia,
  • Węgry - od 1939 (Ruś Zakarpacka / Podkarpacka)

Terytoria zależne i autonomiczne

  • autonomia Śląska - polska część Górnego Śląska i Śląska Cieszyńskiego,
  • Autonomia Małopolski Wschodniej - status autonomiczny województw lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego ustanowiony ustawą Sejmu RP w 1922 r.
  • Wolne Miasto Gdańsk - Gdańsk i okolice

Punkty ekstremalne granic

  • Północ: N55*51'8,45" (N55,852250*) - wieś Somino nad rzeką Przeświatą na wysokości łotewskiego Droryszcza, powiat brasławski, województwo wileńskie.
  • Południe: N47*43'31,8" (N47,725492*) - okolice południowego źródła potoku Menczil, powiat kosowski, województwo stanisławowskie.
  • Wschód: E28*21'44,3" (E28,362371*) - wieś Spasibiorki przy linii kolejowej na Połock, powiat dziśnieński, województwo wileńskie.
  • Zachód: E15*47'12,4" (E15,786773*) - osada Muchocinek nad Wartą niedaleko jeziora Meszyn, powiat międzychodzki, województwo poznańskie.
Katowice
Katowice

Losy granic II Rzeczypospolitej

Po zbrojnej agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939, okupacji wojskowej wschodnich terenów II Rzeczypospolitej przez Armię Czerwoną i ustaleniu w dniu 28 września 1939 przez III Rzeszę i ZSRR w zawartym w Moskwie pakcie o granicach i przyjaźni [Pakt Hitler-Stalin] niemiecko-sowieckiej linii granicznej na okupowanych wojskowo przez Wehrmacht i Armię Czerwoną terenach Polski mieszkańcy obu okupowanych części państwa polskiego poddani zostali represjom przez okupantów.

Do Rzeszy bezpośrednio zostały wcielone: województwo pomorskie, śląskie, poznańskie (Kraj Warty), łódzkie z Łodzią, Suwalszczyzna, północna i zachodnia część Mazowsza oraz zachodnie części województw krakowskiego i kieleckiego.

Z terytorium Rzeczypospolitej pomiędzy linią granicy niemiecko-sowieckiej z 28 września 1939 a określoną w dekrecie wschodnią granicą ziem polskich wcielonych bezpośrednio do Niemiec ( określoną jako nowa wschodnia granica Rzeszy) Adolf Hitler utworzył odrębny twór administracyjny podporządkowany Rzeszy - Generalne Gubernatorstwo.

Pozostałe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na wschód od linii granicznej ustalonej na terytorium Polski w układzie pomiędzy III Rzeszą a ZSRR zostało w październiku 1939 anektowane przez ZSRR. Formalną podstawą były pseudoplebiscyty w postaci wyborów w 1939 , a następnie aneksja w trybie uchwały Rady Najwyższej ZSRR.

Były to akty prawne równoległe do dwóch dekretów Adolfa Hitlera - (z 8 i 12 października 1939 r.), którymi jednostronnie wcielił zachodnie terytoria Polski do Rzeszy, tworząc jednocześnie z centralnych ziem II Rzeczypospolitej Generalne Gubernatorstwo.

Wszystkie powyższe akty prawne, rozporządzające jednostronnie suwerennym i określonym traktatami międzynarodowymi terytorium II Rzeczypospolitej były sprzeczne z ratyfikowaną przez Niemcy i Rosję Konwencją haską IV (1907). Były one w konsekwencji nieważne w świetle prawa międzynarodowego i nie były uznawane zarówno przez Rząd RP na uchodźstwie jak i państwa sojusznicze wobec Polski, a także państwa trzecie (neutralne) przez cały czas trwania II wojny światowej. Wywodziły się z doktryny przyjętej traktatem o granicach i przyjaźni z 28.09.1939 r. wyłącznie przez III Rzeszę i ZSRR o zaprzestaniu istnienia państwa polskiego z dniem 28 września 1939, po kapitulacji Warszawy jako stolicy Polski.

W wyniku postanowień konferencji w Teheranie, konferencji jałtańskiej i konferencji poczdamskiej po zakończeniu II wojny światowej, Rzeczpospolita Polska (od 1952 pod nazwą Polska Rzeczpospolita Ludowa), objęła centralną i zachodnią część terytorium II Rzeczypospolitej, a także przyznane przez mocarstwa Ziemie Odzyskane i stała się prawnomiędzynarodowym sukcesorem II Rzeczypospolitej. Natomiast ziemie na wschód od Bugu, Kresy Wschodnie, czyli województwa wileńskie, nowogrodzkie, poleskie, wołyńskie, lwowskie, tarnopolskie i stanisławowskie, a także część województwa białostockiego, zostały wcielone siłą do ZSRR i trafiły pod okupacje radziecką.

Lublin
Lublin

System władzy w II Rzeczypospolitej Polskiej (1918-1939) określony został do 1926 jako republika demokratyczna z wielopartyjnym systemem parlamentarno-gabinetowym. Po zamachu stanu (przewrót majowy 1926) ustrój państwa uległ modyfikacji w trybie zmiany konstytucji (nowela sierpniowa) i faktycznego sposobu wykonywania władzy, w konsekwencji został przekształcony w system prezydencko-autorytarny (od obozu politycznego sprawującego władzę zwany sanacją).


Kalendarium wydarzeń politycznych

  • 7 października 1918 - Rada Regencyjna ogłosiła niepodległość Królestwa Polskiego od Niemiec i Austro-Węgier.
  • 11 listopada 1918 – objęcie władzy wojskowej w Warszawie przez Józefa Piłsudskiego
  • 22 listopada 1918 - po raz pierwszy użyto oficjalnie określenia Republika Polska, co oznaczało zniesienie ustroju monarchistycznego w Polsce.
  • 1918-1921 – sześć wojen i konfliktów granicznych:
    • 27 grudnia 1918 – powstanie wielkopolskie
    • 17 sierpnia 1919 – wybuch I powstania śląskiego (następne: 19/20 sierpnia 1920 i 3 maja 1921)
    • wojna polsko-bolszewicka
    • wojna polsko-ukraińska
    • konflikt polsko-litewski
    • polsko-czechosłowackie konflikty graniczne
  • 26 stycznia 1919 – wybory do Sejmu Ustawodawczego
  • 20 lutego 1919 – Mała Konstytucja
  • 28 czerwca 1919 – podpisanie Traktatu Wersalskiego z Niemcami (zob. też. Mały traktat wersalski)
  • 13-19 sierpnia 1920 – bitwa warszawska
  • 2 lutego 1921 – układ sojuszniczy z Francją
  • 2 marca 1921 – układ z Rumunią
  • 17 marca 1921 – konstytucja marcowa
  • 18 marca 1921 – traktat ryski z Rosją radziecką
  • 16 grudnia 1922 – zabójstwo prezydenta Narutowicza
  • 15 marca 1923 – Rada Ambasadorów zatwierdziła przebieg wschodniej granicy II RP
  • 28 kwietnia 1924 – powołanie Banku Polskiego, początek reformy walutowej Grabskiego
  • 12-14 maja 1926 – zamach majowy (stanu) Piłsudskiego (początek sanacji)
  • 4 grudnia 1926 – powstał Obóz Wielkiej Polski w poznańskim "Hotelu Bazar", inicjatorem był Roman Dmowski
  • 16 listopada 1930 – tzw. "wybory brzeskie"
  • 14 czerwca 1932 - kryzys gdański; ORP Wicher wymusił respektowanie prawa RP do obecności zbrojnej w porcie Wolnego Miasta Gdańska
  • 25 lipca 1932 – pakt o nieagresji ze Związkiem Radzieckim
  • 26 stycznia 1934 – deklaracja o niestosowaniu przemocy z Niemcami
  • 14 kwietnia 1934 – powstał Obóz Narodowo-Radykalny, organizacja polityczna studentów i młodej inteligencji prawicowej
  • 23 kwietnia 1935 – ustanowienie konstytucji kwietniowej
  • 12 maja 1935 – śmierć Józefa Piłsudskiego
  • 1936 – utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego
  • 2 lutego 1937 – utworzenie Obozu Zjednoczenia Narodowego
  • 1 października 1938 - wkroczenie wojsk polskich na Zaolzie i przyłączenie go do Polski
  • 2 stycznia 1939 – śmierć Romana Dmowskiego
  • 31 marca 1939 – gwarancje Wielkiej Brytanii i Francji dla Polski (deklaracja udzielenia pomocy w razie zagrożenia militarnego)
  • 23 sierpnia 1939 – pakt Związku Radzieckiego z hitlerowskimi Niemcami (tzw. Pakt Ribbentrop-Mołotow)
  • 25 sierpnia 1939 – układ sojuszniczy między Polską i Wielką Brytanią
  • 1 września 1939 - najazd III Rzeszy, początek kampanii wrześniowej, początek II wojny światowej
  • 17 września 1939
    • (rano) - najazd ZSRR
    • (wieczorem) - ewakuacja rządu II Rzeczypospolitej przez Kuty do Rumunii
  • 28 września 1939 - kapitulacja Warszawy
  • 28 września 1939 - traktat o granicach i przyjaźni między III Rzeszą i ZSRR [tzw. Pakt Hitler – Stalin]
  • 2 października 1939 - dekret o rozwiązaniu Sejmu i Senatu
  • 5 października 1939 - kapitulacja ostatniego oddziału polskiego, Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie (weszła w życie następnego dnia)
Uroczystość przyłączenia Wileńszczyzny do Polski w 1922 roku
Uroczystość przyłączenia Wileńszczyzny do Polski w 1922 roku

Władze

Naczelnik Państwa

  • Józef Piłsudski – 22 listopada 1918 - 9 grudnia 1922

Prezydenci

L.p. Imię i nazwisko Okres sprawowania urzędu
Józef Piłsudski - pełnił obowiązki głowy państwa jako Naczelnik Państwa (początkowo Tymczasowy Naczelnik Państwa 14 listopada 1918 - 11 grudnia 1922
1. Gabriel Narutowicz 11 grudnia 1922 - 16 grudnia 1922
Maciej Rataj - pełnił obowiązki prezydenta RP jako marszałek Sejmu 16 grudnia 1922 - 22 grudnia 1922
2. Stanisław Wojciechowski 22 grudnia 1922 - 14 maja 1926
Maciej Rataj - pełnił obowiązki prezydenta RP jako marszałek Sejmu 15 maja 1926 - 4 czerwca 1926
Józef Piłsudski - wybrany 31 maja 1926 przez Zgromadzenie Narodowe na urząd prezydenta RP, nie przyjął urzędu
3. Ignacy Mościcki 4 czerwca 1926 - 30 września 1939

Po przewrocie majowym w 1926 faktycznie najwyższą władzę w państwie posiadał Józef Piłsudski, który piastował urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych.


Premierzy

L.p. Imię i nazwisko Objął urząd Złożył urząd
1. Jędrzej Moraczewski 18 listopada 1918 16 stycznia 1919
2. Ignacy Jan Paderewski 18 stycznia 1919 27 listopada 1919
3. Leopold Skulski 13 grudnia 1919 9 czerwca 1920
4. Wincenty Witos 10 czerwca 1920 23 czerwca 1920
5. Władysław Grabski 27 czerwca 1920 24 lipca 1920
6. Wincenty Witos (po raz drugi) 24 lipca 1920 13 września 1921
7. Antoni Ponikowski 19 września 1921 10 marca 1922
8. (dwukrotnie) 5 marca 1922 6 czerwca 1922
9. Artur Śliwiński 28 czerwca 1922 7 lipca 1922
10. Wojciech Korfanty (desygnowany przez Sejm, nie rozpoczął misji formowania gabinetu, w obliczu sprzeciwu naczelnika państwa) 14 lipca 1922 31 lipca 1922
11. Julian Ignacy Nowak 31 lipca 1922 14 grudnia 1922
12. gen. Władysław Eugeniusz Sikorski 16 grudnia 1922 26 maja 1923
13. Wincenty Witos (po raz trzeci) 28 maja 1923 14 grudnia 1923
14. Władysław Grabski (po raz drugi) 19 grudnia 1923 14 listopada 1925
15. Aleksander Józef hr. Skrzyński 20 listopada 1925 5 maja 1926
16. Wincenty Witos (po raz czwarty) 10 maja 1926 14 maja 1926
17. Kazimierz Bartel (trzykrotnie) 15 maja 1926 8 czerwca 1926
18. 27 września 1926 4 czerwca 1926
19. 24 września 1926 30 września 1926
20. marsz. Józef Klemens Piłsudski 2 października 1926 27 czerwca 1928
21. Kazimierz Bartel (po raz czwarty) 27 czerwca 1928 13 kwietnia 1929
22. Kazimierz Świtalski 14 kwietnia 1929 7 grudnia 1929
23. Kazimierz Bartel (po raz piąty) 29 grudnia 1929 15 marca 1930
24. Walery Sławek 29 marca 1930 23 sierpnia 1930
25. marsz. Józef Klemens Piłsudski (po raz drugi) 25 sierpnia 1930 4 grudnia 1930
26. Walery Sławek (po raz drugi) 4 grudnia 1930 26 maja 1931
27. Aleksander Prystor 27 maja 1931 9 maja 1933
28. Janusz Jędrzejewicz 10 maja 1933 13 maja 1934
29. Leon Tadeusz Kozłowski 15 maja 1934 28 marca 1935
30. Walery Sławek (po raz trzeci) 28 marca 1935 12 października 1935
31. Marian Zyndram-Kościałkowski 13 października 1935 15 maja 1936
32. gen. Felicjan Sławoj Składkowski 15 maja 1936 30 września 1939

Rząd RP na uchodźstwie

Po agresji na Polskę III Rzeszy i ZSRR (kampania wrześniowa) i okupacji wojennej terytoriów II RP przez obu agresorów legalną kontynuacją władz II Rzeczypospolitej, uznawaną na arenie międzynarodowej przez cały okres II Wojny Światowej był Rząd RP na uchodźstwie a jako podległa mu administracja w okupowanym kraju - Polskie Państwo Podziemne i jego struktury polityczne i wojskowe (Armia Krajowa).


Podział administracyjny


Podział administracyjny II RP (1930)


Województwa (1921)


Herb Wojewódz-
two
Pow.km² Mieszk. Mieszk.
/km²
Liczba powia-
tów
Liczba miast Liczba gmin Miasto wojewódz-
kie
Dawne Królestwo Polskie
herb województwa białostockiego białostockie 32.450 1.301.858 40,1 13 49 180 herb Białegostoku Białystok
herb województwa kieleckiego kieleckie 25.741 2.535.898 95,5 17 39 310 herb Kielc Kielce
herb województwa lubelskiego lubelskie 31.123 2.085.746 66,9 19 33 276 herb Lublina Lublin
herb wojewodztwa lodzkiego łódzkie 19.034 2.252.769 118,4 13 46 232 herb Łodzi Łódź
herb Kielc warszawskie 29.342 2.114.886 72,1 23 59 297 herb Warszawy Warszawa
herb Warszawy Miasto stołeczne Warszawa 141 936.713 6643,4 4 1 0 herb Warszawy Warszawa
Kresy Wschodnie
herb województwa nowogródzkiego nowogródzkie 22.692 800.761 35,3 8 8 89 herb Nowogródka Nowogródek
herb województwa poleskiego poleskie 42.280 879.417 20,8 10 17 113 herb Brześcia nad Bugiem Brześć nad Bugiem
herb województwa wołyńskiego wołyńskie 30.274 1.437.569 47,5 10 19 95 herb Łucka Łuck
herb województwa wileńskiego wileńskie [1] 29.109 1.005.565 34,5 8 14 103 herb województwa nowogródzkiego Wilno
Galicja
herb województwa krakowskiego krakowskie 17.448 1.992.810 114,2 22 53 1896 herb Krakowa Kraków
herb województwa lwowskiego lwowskie 27.024 2.718.014 100,6 27 61 2202 herb Lwowa Lwów
herb województwa stanisławowskiego stanisławow-
skie
18.368 1.339.191 72,9 15 29 904 herb Stanisławowa Stanisławów
herb województwa tarnopolskiego tarnopolskie 16.240 1.428.520 88,0 17 35 1087 herb Tarnopola Tarnopol
Dawny zabór pruski
herb województwa poznańskiego poznańskie 26.528 1.967.865 74,2 34 118 3041 herb Poznania Poznań
herb województwa pomorskiego pomorskie 16.386 935.643 57,1 18 33 1359 herb Torunia Toruń
Dawne ziemie niemieckie i austriackie
herb województwa śląskiego śląskie 4.230 1.124.967 265,9 9+3 18 414 herb Katowic Katowice
[1] 1921 - jako Ziemia Wileńska, zaś jako województwo - dopiero od 1925 roku.


Powiaty według województw


Powierzchnia powiatów według stanu na 1939 r., w przypadku wcześniejszego zniesienia lub zmiany przynależności wojewódzkiej powiatu na ostatni rok istnienia w ramach danego województwa. Liczba ludności na podstawie spisu powszechnego z 1931 r., w przypadku powiatów zniesionych lub przeniesionych przed tą datą, dane ze spisu powszechnego z 1921 r.


Województwo białostockie

województwo białostockie

Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo białostockie
augustowski 2035 74.800 herb Augustowa Augustów 12.147
białostocki [1] 3079 140.100 herb Białegostoku Białystok [1] 91.100
Białystok miasto (od 1928) [1] 39 91.100 herb Białegostoku Białystok [1] 91.100
białowieski (do 1922)[5] 1602 14.353 herb Białowieży Białowieża ?
bielski [5] 4989 204.500 herb Bielska Bielsk 7.029
grodzieński [6] 4459 213.100 herb Grodna Grodno 49.932
kolneński (do 1932) [2] 1528 63.656 herb Kolna Kolno 5.285
łomżyński (do 1939) [2][3] 2657 168.200 herb Łomży Łomża 25.065
ostrołęcki (do 1939) [2][3] 2281 112.600 herb Ostrołęki Ostrołęka 13.438
ostrowski (do 1939) [3] 1467 99.800 herb Ostrowi Ostrów Mazowiecka 17.611
sejneński (do 1925) [4] 795 19.699 herb - Sejny Sejny 2.254
sokólski 2333 103.100 herb Sokółki Sokółka 6.382
suwalski [4] 2246 110.100 herb Suwałk Suwałki 21.957
szczuczyński (od Szczuczyn) 1451 68.200 herb Grajewa Grajewo 9.036
wołkowyski 3938 171.300 herb - Wolkowysk Wołkowysk 15.136
wysokomazowiecki 1467 87.000 herb Wysokiego Mazowieckiego Wysokie Mazowieckie 3.977
[1] 12 kwietnia 1928 r. utworzono powiat miejski w Białymstoku (Dz. U. z 1928 r. Nr 45, poz. 426).
[2] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat kolneński a jego terytorium przyłączono do powiatów łomżyńskiego i ostrołęckiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 3, poz. 18)
[3] 1 kwietnia 1939 powiaty łomżyński, ostrołęcki i ostrowski przyłączono do województwa warszawskiego (Dz. U. z 1938 r. Nr 27, poz. 240).
[4] 1 stycznia 1925 r. zniesiono powiat sejneński a jego terytorium przyłączono do powiatu suwalskiego (Dz. U. z 1924 r. Nr 117, poz. 1052)
[5] 1 sierpnia 1922 r. zniesiono powiat białowieski a jego terytorium przyłączono do powiatu bielskiego (Dz. U. z 1922 r. Nr 56, poz. 504)
[6] 21 maja 1929 r. utworzono powiat szczuczyński w woj. nowogródzkim z części powiatu lidzkiego i grodzieńskiego (Dz. U. z 1929 r. Nr 33, poz. 307).


Województwo kieleckie

województwo białostockie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo kieleckie
będziński [2][4] 459 231.300 herb Będzina Będzin 47.835
Częstochowa miasto (od 1928) [2] 48 117.200 herb Częstochowy Częstochowa 117.200
częstochowski [2] 1855 182.600 herb Częstochowy Częstochowa [2] 117.200
iłżecki (od Iłża) 1835 162.400 herb Wierzbnika Wierzbnik [5] 13.600
jędrzejowski 1277 108.800 herb Jędrzejowa Jędrzejów 12.853
kielecki 2052 244.100 herb Kielc Kielce 58.397
konecki (do 1939) [1] 1862 179.800 herb Wierzbnika Końskie 11.102
kozienicki 1857 143.1 herb Kozienic Kozienice 7.793
miechowski 1353 153.700 herb Miechowa Miechów 6.360
olkuski 1361 151.300 herb Olkusza Olkusz 9.916
opatowski 1639 186.500 herb Opatowa Opatów 9.519
opoczyński (do 1939) [1] 1773 129.900 herb Opoczna Opoczno 8.921
pińczowski 1148 126.000 herb Pinczowa Pińczów 7.423
Radom miasto (od 1932) [3] 25 77.900 herb Radomia Radom 77.900
radomski [3] 2095 166.900 herb Radomia Radom [3] 77.900
sandomierski 1186 124.400 herb Sandomierza Sandomierz 7.894
Sosnowiec miasto (od 1928) [2] 33 109.000 herb Radomia Sosnowiec 109.000
stopnicki (od Stopnica) 1590 153.200 herb Buska Busko 5.026
włoszczowski 1446 101.600 herb Włoszczowej Włoszczowa 6.900
zawierciański (od 1927) [4] 945 131.000 herb Zawiercia Zawiercie 32.713
[1] 1 kwietnia 1939 powiaty opoczyński i konecki (z wyjątkiem gmin miejskich Skarżysko-Kamienna i Szydłowiec oraz gmin wiejskich Bliżyn i Szydłowiec) przyłączono do województwa łódzkiego (Dz. U. z 1938 r. Nr 27, poz. 240).
[2] 12 kwietnia 1928 r. utworzono powiaty miejskie w Częstochowie i Sosnowcu (ten ostatni z powiatu będzińskiego) (Dz. U. z 1928 r. Nr 45, poz. 426).
[3] 18 maja 1932 r. utworzono powiat miejski w Radomiu (Dz. U. z 1932 r. Nr 41, poz. 408).
[4] 1 stycznia 1927 r. utworzono powiat zawierciański z części powiatu będzińskiego (Dz. U. z 1926 r. Nr 125, poz. 727).
[5] Do 31 marca 1939. Potem jako Starachowice-Wierzbnik (M.P. z 1939 r. Nr 77, poz. 175).


Województwo krakowskie

województwo białostockie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo krakowskie
bialski [4] 635 139.100 herb Białej Biała 22.891
bocheński 877 113.800 herb Bochni Bochnia 12.274
brzeski 849 102.200 herb Brzeska Brzesko 3.672
chrzanowski 722 138.100 herb Chrzanowa Chrzanów 17.833
dąbrowski 650 66.700 herb Dąbrowy Dąbrowa 6.017
dębicki (od 1937) [8] 1141 110.900 herb Debicy Dębica 9.276
gorlicki [1] 1082 104.800 herb Gorlic Gorlice 6.730
grybowski (do 1932) [1] 585 51.932 herb Grybowa Grybów 3.311
jasielski [2] 1055 116.100 herb Jasła Jasło 10.112
krakowski [5] [7] 884 187.500 herb Krakowa Kraków 219.300
Kraków miasto 48 219.300 herb Krakowa Kraków 219.300
limanowski 944 87.300 herb Limanowa Limanowa 2.542
makowski (od 1924 do 1932) [3] 823 67.378 herb Makowa Maków 4.111
mielecki 901 77.500 herb Mielca Mielec 7.057
myślenicki [3][5] 988 102.700 herb Myślenic Myślenice 6.277
nowosądecki [1] 1572 183.900 herb Nowego Sącza Nowy Sącz 30.278
nowotarski [3][6] 2069 131.800 herb Nowego Targu Nowy Targ 10.700
oświęcimski (do 1932) [4] 314 ? herb Oświęcimia Oświęcim 11.949
pilzneński (lub pilzneński) (do 1932) [2] 573 47.355 herb Pilzna Pilzno 3.671
podgórski (do 1923) [7] 221 39.937 herb Podgórza Podgórze 24.676
ropczycki (do 1937) [2][8] 1141 110.700 herb Ropczyce Ropczyce 3.382
spisko-orawski (do 1925) [6] 583 22.684 herb Nowego Targu Nowy Targ 8.071
tarnowski [1] 881 142.400 herb Tarnowa Tarnów 45.235
wadowicki [3][4] 1109 145.100 herb Wadowice Wadowice 8.400
wielicki (do 1932) [5] 458 68.084 herb Wieliczki Wieliczka 9.872
żywiecki [3] 1153 130.900 herb Żywca Żywiec 6.571
[1] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat grybowski a jego terytorium włączono do powiatów nowosądeckiego, gorlickiego i tarnowskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 1, poz. 3).
[2] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat pilzneński a jego terytorium włączono do powiatów ropczyckiego i jasielskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 1, poz. 3).
[3] powiat makowski utworzono dopiero 1 stycznia 1924 r. z części obszaru powiatów żywieckiego i myślenickiego (Dz. U. z 1923 r. Nr 122, poz. 991). 1 kwietnia 1932 r. powiat zniesiono a jego terytorium włączono do powiatów wadowickiego, żywieckiego, myślenickiego i nowotarskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 1, poz. 3).
[4] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat oświęcimski a jego terytorium włączono do powiatów bialskiego i wadowickiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 1, poz. 3).
[5] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat wielicki a jego terytorium włączono do powiatów myślenickiego i krakowskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 1, poz. 3).
[6] 1 lipca 1925 r. zniesiono powiat spisko-orawski a jego terytorium włączono do powiatu nowotarskiego (Dz. U. z 1925 r. Nr 63, poz. 441).
[7] 1 stycznia 1924 r. zniesiono powiat podgórski a jego terytorium włączono do powiatu krakowskiego (Dz. U. z 1923 r. Nr 122, poz. 992)
[8] 1 kwietnia 1937 r. zniesiono powiat ropczycki a z jego terytorium utworzono powiat dębicki (Dz. U. z 1937 r. Nr 18, poz. 119).


Województwo lubelskie

województwo lubelskie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo lubelskie
bialski [2] 2122 116.000 herb Białej Podlaskiej Biała Podlaska 17.549
biłgorajski 1720 116.900 herb Biłgoraja Biłgoraj 8.177
chełmski 1975 162.300 Chełm - herb Chełm 29.222
garwoliński (do 1939) [1] 1974 159.900 herb Garwolina Garwolin 6.262
hrubieszowski 1575 130.000 herb Hrubieszowa Hrubieszów 13.359
janowski 1960 152.700 herb Janowa Janów 7.067
konstantynowski (do 1932) [2] (od Konstantynów) 1272 58.460 herb Janowa Podlaskiego Janów Podlaski 3.900
krasnostawski 1521 134.200 Krasnystaw - herb Krasnystaw 10.435
lubartowski 1389 108.000 herb Lubartowa Lubartów 7.638
lubelski [3] 1889 163.500 herb Lublina Lublin [3] 112.300
Lublin miasto (od 1928) [3] 30 112.300 herb Lublina Lublin 112.300
łukowski 1762 129.100 herb Łukowa Łuków 13.971
puławski [1] 1618 156.500 herb Puław Puławy 7.205
radzyński 1621 99.100 herb Radzynia Podlaskiego Radzyń 5.291
siedlecki [2] 1988 151.400 herb Siedlec Siedlce 36.927
sokołowski (do 1939) [1] 1276 83.900 herb Sokołowa Podlaskiego Sokołów Podlaski 9.901
tomaszowski 1397 121.100 herb Tomaszowa Tomaszów 10.433
węgrowski (do 1939) [1] 1301 88.800 herb Węgrowa Węgrów 9.416
włodawski 2326 113.600 herb Włodawy Włodawa 8.519
zamojski 1662 149.500 herb Zamościa Zamość 24.273
[1] 1 kwietnia 1939 r. wyłączono powiaty: garwoliński, sokołowski, węgrowski i gminę Irena z powiatu puławskiego (którą przyłączono do powiatu garwolińskiego - Dz. U. z 1939 r. Nr 14, poz. 82) i włączono je do województwa warszawskiego (Dz. U. z 1938 r. Nr 27, poz. 240).
[2] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat konstantynowski a jego terytorium włączono do powiatu bialskiego i siedleckiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 33).
[3] 12 kwietnia 1928 r. utworzono powiat miejski w Lublinie (Dz. U. z 1928 r. Nr 45, poz. 426).


Województwo lwowskie

województwo lwowskie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo lwowskie
bóbrecki 891 97.100 herb Bóbrki Bóbrka 5.441
brzozowski 684 83.200 herb Brzozowa Brzozów 4.242
cieszanowski (do 1922) [4] 1136 86.549 herb Cieszanowa Cieszanów [4] 2.248
dobromilski 994 94.000 herb Dobromila Dobromil 5.531
drohobycki 1499 194.400 herb Drohobycza Drohobycz 32.300
gródecki 889 85.000 herb Gródka Jagiellońskiego Gródek Jagielloński 12.942
jarosławski 1337 148.000 herb Jarosławia Jarosław 22.330
jaworowski 977 86,800 herb Jaworowa Jaworów 10.690
kolbuszowski 873 69.600 herb Kolbuszowej Kolbuszowa 3.112
krośnieński [1] 934 113.400 herb Krosna Krosno 12.125
liski (od 1931 leski) [5] 1832 111.600 herb Liska Lisko (od 1931 Lesko) [5] 3.943
lubaczowski (od 1923) [4] 1146 87.300 herb Lubaczowa Lubaczów [4] 6.245
lwowski 1276 142.800 herb Lwowa Lwów 312.200
Lwów miasto 67 312.200 herb Lwowa Lwów 312.200
łańcucki 889 97.700 herb Łańcuta Łańcut 7.535
mościski 755 89.500 herb Mościsk Mościska 4.770
niżański 973 64.200 herb Niska Nisko 5.461
przemyski 1002 162.500 herb Przemyśla Przemyśl 51.000
przeworski 415 61.400 herb Przeworska Przeworsk 5.941
rawski 1401 122.100 herb Rawy Ruskiej Rawa Ruska 11.146
rudecki 670 79.200 herb Rudek Rudki 3.649
rzeszowski [1] 1270 185.100 herb Rzeszowa Rzeszów 26.900
samborski [2] 1133 133.800 Sambor - herb Sambor 21.900
sanocki 1282 114.200 herb Sanoka Sanok 14.262
sokalski 1324 109.100 herb Sokala Sokal 12.135
starosamborski (do 1932) [2] 689 82.135  Stary Sambor - herb Stary Sambor 4.867
strzyżowski (do 1932) [1] 524 56.400 herb Strzyżowa Strzyżów 3.060
tarnobrzeski 949 72.200 Tarnobrzeg - herb Tarnobrzeg 3.643
turczański (od 1931) [3] 1829 114.400 Turka - herb Turka 10.145
żółkiewski 1111 95.500 herb Żółkwi Żółkiew 10.348
[1] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat strzyżowski a jego terytorium włączono do powiatów rzeszowskiego i krośnieńskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 36).
[2] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat starosamborski a jego terytorium włączono do powiatu samborskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 36).
[3] 17 kwietnia 1931 roku przyłączono do woj. lwowskiego powiat turczański z woj. stanisławowskiego (Dz. U. z 1931 r. Nr 34, poz. 238).
[4] 1 stycznia 1923 przeniesiono siedzibę urzędu starostwa powiatu cieszanowski z Cieszanowa do Lubaczowa a nazwę powiatu zmieniono na powiat lubaczowski (M.P. z 1922 r. Nr 282, poz. 204)
[5] 4 marca 1931 zmieniona nazwę Liska na Lesko i przez to powiatu liskiego na powiat leski (M.P. z 1931 r. Nr 51, poz. 86)


Województwo łódzkie

województwo lodzkie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo łódzkie
brzeziński 1100 150.900 herb Brzezin Brzeziny 13.045
kaliski (do 1938) [2] 1481 195.800 herb Kalisza Kalisz 68.300
kolski (do 1938) [2] 1220 119.400 herb Koła Koło 13.771
konecki (od 1939) [4] 1619 135.900 Końskie - herb Końskie 11.102
koniński (do 1938) [1] [2] 2368 207.500 herb Konina Konin 10.390
kutnowski (od 1939) [4] 922 108.00 herb Kutna Kutno 23.451
łaski 1400 171.900 herb Łaska Łask 6.502
łęczycki 1317 127.600 herb Łęczycy Łęczyca 10.553
łowicki (od 1939) [4] 1258 104.800 herb Łowicza Łowicz 17.613
łódzki [3] 893 161.700 herb Łodzi Łódź [3] 604.600
Łódź miasto (od 1928) [3] 59 604.600 herb Łodzi Łódź 604.600
opoczyński (od 1939) [4] 1773 129.900 herb Opoczna Opoczno 8.921
piotrkowski 2073 222.200 herb Piotrkowa Piotrków 51.294
radomszczański 2149 186.400 herb Radomska Radomsko 22.980
rawski (od 1939) [4] 1327 93.500 herb Rawy Mazowieckiej Rawa Mazowiecka 9.200
sieradzki 1618 167.400 herb Sieradza Sieradz 10.537
skierniewicki (od 1939) [4] 831 71.000 herb Skierniewic Skierniewice 20.191
słupecki (do 1932) [1] 1070 83.985 herb Słupcy Słupca 6.204
turecki (do 1938) [2] 1248 101.700 herb Turku Turek 9.421
wieluński 2107 214.3 herb Wielunia Wieluń 13.220
[1] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat słupecki a jego terytorium włączono do powiatu konińskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 34).
[2] 1 kwietnia 1938 roku przeniesiono powiaty kaliski, kolski, koniński i turecki do województwa poznańskiego (Dz. U. z 1937 r. Nr 46, poz. 350).
[3] 12 kwietnia 1928 r. utworzono powiat miejski w Łodzi (Dz. U. z 1928 r. Nr 45, poz. 426).
[4] 1 kwietnia 1939 roku do województwa łódzkiego przyłączono:
- z woj. kieleckiego: powiaty konecki i opoczyński - z wyjątkiem gmin miejskich Skarżysko-Kamienna i Szydłowiec oraz gmin wiejskich Bliżyn i Szydłowiec (Dz. U. z 1938 r. Nr 27, poz. 240);
- z woj. warszawskiego: powiaty kutnowski, łowicki, rawski i skierniewicki (Dz. U. z 1938 r. Nr 27, poz. 240).


Województwo nowogródzkie

województwo nowogródzkie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo nowogródzkie
baranowicki 3298 161.100 Baranowicze - herb Baranowicze 22.893
duniłowicki (lub duniłowiczowski) (do 1922) [1] 3687 112.717 Duniłowicze - herb Duniłowicze 1.386
dziśnieński (od Dzisna) (do 1922) [2] 5156 170.342 Głębokie - herb Głębokie 4.514
lidzki [3] 4258 183.500 Herb Lidy Lida 19.490
nieświeski 1968 114.500 Herb Nieświeża Nieśwież 7.357
nowogródzki 2930 149.500 Herb Nowogródka Nowogródek 9.567
słonimski 3069 126.500 Słonim - herb Słonim 16.284
stołpecki 2371 99.400 Stołpce - herb Stołpce 6.569
szczuczyński (od 1929) [3] 2273 107.200 Szczuczyn - herb Szczuczyn (1921)
1.539
wilejski (do 1922) [4] 3421 103.914 Herb Wilejki Wilejka 3.417
wołożyński 2799 115.500 Herb Wołożyna Wołożyn 6.269
[1] 13 kwietnia 1922 r. wyłączono powiat duniłowicki i przyłączono do Ziemi Wileńskiej (Dz. U. z 1922 r. Nr 26, poz. 213).
[2] 13 kwietnia 1922 r. wyłączono powiat dziśnieński i przyłączono do Ziemi Wileńskiej (Dz. U. z 1922 r. Nr 26, poz. 213).
[3] 21 maja 1929 r. utworzono szczuczyński z części powiatu lidzkiego i grodzieńskiego (Dz. U. z 1929 r. Nr 33, poz. 307).
[4] 13 kwietnia 1922 r. wyłączono powiat wilejski i przyłączono do Ziemi Wileńskiej (Dz. U. z 1922 r. Nr 26, poz. 213).


Województwo poleskie

województwo poleskie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo poleskie
brzeski 4625 216.200 herb Brześcia nad Bugiem Brześć nad Bugiem 50.700
drohiczyński 2351 97.000 herb Drohiczyna Drohiczyn (1921)
1.987
iwacewicki (od 1935) [2] 3562 83.700 Iwacewicze - herb Iwacewicze (1921)
373
kobryński 3545 114.000 herb Kobrynia Kobryń 10.101
kosowski (do 1935) [2] 3578 48.586 herb Kosowa Poleskiego Kosów Poleski 3.256
koszyrski (lub kamień-koszyrski) 3243 95.000 herb Kamienia Koszyrskiego Kamień Koszyrski (1921)
1.265
łuniniecki [3] 5722 109.300 herb Łunińca Łuniniec 8.721
piński [3] 5587 183.600 herb Pińska Pińsk 31.913
prużański 2644 108.600 herb Prużany Prużana 8.013
sarneński (do 1930) [1][3] 5441 131.652 Sarny - herb Sarny 5.931
stoliński (od 1923) [3] 5389 124.800 herb Stolina Stolin 6.328
[1] 16 grudnia 1930 r. powiat sarneński zmienił przynależność z województwa poleskiego do województwa wołyńskiego (Dz. U. z 1930 r. Nr 82, poz. 649).
[2] 1 kwietnia 1935 r. zniesiono powiat kosowski a z jego terytorium utworzono powiat iwacewicki (Dz. U. z 1929 r. Nr 35, poz. 318; zm. Dz. U. z 1931 r. Nr 111, poz. 867).
[3] 1 stycznia 1923 r. utworzono powiat stoliński z części powiatów łuninieckiego, sarneńskiego i pińskiego (Dz. U. z 1922 r. Nr 116, poz. 1051).


Województwo pomorskie

województwo pomorskie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo pomorskie
brodnicki 912 56.300 herb Brodnicy Brodnica 8.521
bydgoski (od 1938) [1] 1334 58.100 herb Bydgoszczy Bydgoszcz 117.200
Bydgoszcz miasto (od 1938) [1] 75 117.200 herb Bydgoszczy Bydgoszcz 117.200
chełmiński 738 52.800 herb Chełmna Chełmno 12.531
chojnicki 1854 76.900 herb Bydgoszczy Chojnice 14.255
działdowski (do 1938) [2] 842 42.700 herb Działdowa Działdowo 5.103
Gdynia miasto (od 1929) [4] 66 38.600 herb Gdyni Gdynia (1936)
38.600
gniewski (do 1932) [3] 417 27.161 herb Gniewu Gniew 3.639
Grudziądz miasto 28 54.000 herb Grudziądza Grudziądz 54.000
grudziądzki 758 42.800 herb Grudziądza Grudziądz 54.000
Inowrocław miasto (od 1938) [1] 37 34.400 herb Inowrocławia Inowrocław 34.400
inowrocławski (od 1938) [1] 1267 67.500 herb Inowrocławia Inowrocław 34.400
kartuski [4] 1302 68.700 herb Kartuz Kartuzy 5.055
kościerski 1162 51.700 herb Kościerzyny Kościerzyna 7.379
lipnowski (od 1938) [1] 1535 104.500 herb Lipna Lipno 10.415
lubawski (od Lubawa) 833 53.600 herb Nowego Miasta Lubawskiego Nowe Miasto Lubawskie 4.473
morski (od 1927) [4] 1281 79.900 herb Gdyni Gdynia
(od 1928 Wejherowo) [4]
31.210
nieszawski (od 1938) [1] 1278 117.900 herb Nieszawy Nieszawa 2.904
pucki (do 1926) [4] 590 27.973 herb Pucka Puck 2.792
rypiński (od 1938) [1] 1188 84.900 herb Rypin Rypin 8.348
sępoleński 681 31.600 herb Sępolna Sępolno 3.992
starogardzki [3] 1127 71.800 herb Bydgoszczy Starogard 13.356
szubiński (od 1938) [1] 917 47.800 herb Szubina Szubin 3.271
świecki 1533 88.000 herb Świecia Świecie 8.729
tczewski [3] 716 67.400 herb Tczewa Tczew 22.500
Toruń miasto 59 61.900 herb Torunia Toruń 61.900
toruński 864 52.300 herb Torunia Toruń 61.900
tucholski 1039 41.200 herb Tucholi Tuchola 5.477
wąbrzeski 673 49.900 herb Wąbrzeźna Wąbrzeźno 8.591
wejherowski (do 1928) [4] 789 43.755 herb Wejherowa Wejherowo (do 1928) [4] 8.786
włocławski (od 1938) [1] 1325 147.800 herb Włocławka Włocławek 56.000
wyrzyski (od 1938) [1] 1101 64.900 herb Wyrzyska Wyrzysk 1.642
[1] 1 kwietnia 1938 r. dokonano zmian granic województwa. Z województwa poznańskiego przyłączono powiaty wyrzyski, szubiński, bydgoski i inowrocławski, powiaty miejskie Bydgoszcz i Inowrocław oraz części powiatu mogileńskiego (miasto Kruszwica i gminy Kruszwica i Chełmce, które przyłączono do powiatu inowrocławskiego - Dz. U. z 1938 r. Nr 19, poz. 154) a z województwa warszawskiego przyłączono powiaty: nieszawski, rypiński, lipnowski i włocławski (Dz. U. z 1937 r. Nr 46, poz. 350).
[2] 1 kwietnia 1938 roku powiat działdowski przyłączono do woj. warszawskiego (Dz. U. z 1937 r. Nr 46, poz. 350).
[3] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat gniewski a jego obszar włączono do powiatów starogardzkiego i tczewskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 3, poz. 19).
[4] 1 stycznia 1927 r. utworzono powiat morski z siedzibą w Gdyni z większości powiatu puckiego (pozostały obszar włączono do powiatu wejherowskiego) oraz z części powiatu wejherowskiego, łącznie z Gdynią (Dz. U. z 1926 r. Nr 117, poz. 678; Dz. U. z 1926 r. Nr 128, poz. 760). 21 marca 1928 r. włączono do powiatu morskiego powiat wejherowski z wyjątkiem gmin Linja, Tłuczewo, Niepoczołowice, Zakrzewo i Kętrzyno włączonych do powiatu kartuskiego i przeniesiono siedzibę z Gdyni do Wejherowa (Dz. U. z 1928 r. Nr 25, poz. 221). 24 stycznia 1929 wyłączono z powiatu morskiego gminę miejską Gdynia i utworzono z niej odrębny powiat miejski (Dz. U. z 1929 r. Nr 4, poz. 35).


Województwo poznańskie

województwo poznańskie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo poznańskie
bydgoski (do 1938) [3] 1334 58.100 herb Bydgoszczy Bydgoszcz 117.200
Bydgoszcz miasto (do 1938) [3] 75 117.200 herb Bydgoszczy Bydgoszcz 117.200
chodzieski 893 44.500 herb Chodzieży Chodzież 7.511
czarnkowski 919 43.300 herb Czarnkowa Czarnków 4.737
Gniezno miasto (od 1928) [1] 18 30.700 herb Gniezna Gniezno 30.700
gnieźnieński [1][11] 1126 57.300 herb Gniezna Gniezno [1] 30.700
gostyński 701 55.900 herb Gostynia Gostyń 6.815
grodziski (do 1932) [4] 430 35.672 herb Grodziska Grodzisk 5.604
Inowrocław miasto (od 1928 do 1938) [1][3] 37 34.400 herb Inowrocławia Inowrocław 34.400
inowrocławski (do 1938) [1][3] 994 48.600 herb Inowrocławia Inowrocław [1] 34.400
jarociński [8] 1124 87.500 herb Jarocina Jarocin 8.688
kaliski (od 1938) [2] 1478 196.700 herb Kalisza Kalisz 68.300
kępiński [7] 1179 86.800 herb Kępna Kępno 7.182
kolski (od 1938) [2] 1097 109.800 herb Koła Koło 13.771
koniński (od 1938) [2] 2152 188.000 herb Konina Konin 10.300
kościański [9] 1057 78.900 herb Kościana Kościan 10.200
koźmiński (do 1932) [5] 453 34.496 herb Koźmina Koźmin 4.999
krotoszyński [5] 915 75.500 herb Krotoszyna Krotoszyn 12.969
leszczyński 827 61.200 herb Leszna Leszno 19.400
międzychodzki 755 31.000 herb Międzychodu Międzychód 5.126
mogileński [3][10] 1059 70.300 herb Mogilna Mogilno 5.200
nowotomyski [4] 1276 87.300 herb Nowego Tomyśla Nowy Tomyśl 2.550
obornicki 966 50.400 Oborniki - herb Oborniki 5.244
odolanowski (do 1932) [6] 629 43.217 herb Odolanowa Odolanów 2.437
ostrowski [6] 1194 104.100 herb Ostrowa Wielkopolskiego Ostrów Wielkopolski 24.400
ostrzeszowski (do 1932) [7] 572 40.082 herb Ostrzeszowa Ostrzeszów 5.413
pleszewski (do 1932) [8] 483 38.234 herb Pleszewa Pleszew 7.638
Poznań miasto [13] 77 246.500 herb Poznania Poznań 246.500
poznański (od 1925) [12] 1227 91.200 herb Poznania Poznań 246.500
poznański wschodni (do 1924) [12] 664 51.530 herb Poznania Poznań 169.793
poznański zachodni (do 1924) [12] 638 45.337 herb Poznania Poznań 169.793
rawicki 523 49.900 herb Rawicza Rawicz 10.827
strzelneński (lub strzeliński) (do 1932) [10] 615 39.913 herb Strzelna Strzelno 4.927
szamotulski 1076 67.700 herb Szamotuł Szamotuły 8.307
szubiński (do 1938) [3] 917 47.800 herb Szubina Szubin 3.271
śmigielski (do 1932) [9] 554 37.955 Śmigiel - herb Śmigiel 3.754
średzki 800 49.900 herb Środy Środa 8.087
śremski 921 57.300 herb Śremia Śrem 7.652
turecki (od 1938) [2] 1591 130.500 Turek - herb Turek 9.421
wągrowiecki 1037 54.300 herb Wągrowca Wągrowiec 7.555
witkowski (do 1927) [11] 588 30.248 herb Witkowa Witkowo 1.605
wolsztyński 754 47.900 herb Wolsztyna Wolsztyn 4.580
wrzesiński [11] 608 43.700 herb Wrześni Września 8.148
wyrzyski (do 1938) [3] 1163 66.900 herb Wyrzyska Wyrzysk 1.642
żniński 739 41.500 herb Żnina Żnin 5.090
[1] 12 kwietnia 1928 r. utworzono powiaty miejskie w Gnieźnie i Inowrocławiu (Dz. U. z 1928 r. Nr 45, poz. 426).
[2] 1 kwietnia 1938 roku do woj. poznańskiego przeniesiono powiaty kaliski, kolski, koniński i turecki z woj. łódzkiego (Dz. U. z 1937 r. Nr 46, poz. 350).
[3] 1 kwietnia 1938 roku z woj. poznańskiego wyłączono powiaty wyrzyski, szubiński, bydgoski i inowrocławski, powiaty miejskie Bydgoszcz i Inowrocław oraz części powiatu mogileńskiego (miasto Kruszwica i gminy Kruszwica i Chełmce, które przyłączono do powiatu inowrocławskiego - Dz. U. z 1938 r. Nr 19, poz. 154) i włączono je do woj. pomorskiego (Dz. U. z 1937 r. Nr 46, poz. 350).
[4] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat grodziski, a jego terytorium włączono do powiatu nowotomyskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35).
[5] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat koźmiński, a jego terytorium włączono do powiatu krotoszyńskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35).
[6] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat odolanowski, a jego terytorium włączono do powiatu ostrowskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35).
[7] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat ostrzeszowski, a jego terytorium włączono do powiatu kępińskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35).
[8] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat pleszewski, a jego terytorium włączono do powiatu jarocińskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35).
[9] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat śmigielski, a jego terytorium włączono do powiatu kościańskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35).
[10] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat strzelneński, a jego terytorium włączono do powiatu mogileńskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35).
[11] 1 kwietnia 1927 r. zniesiono powiat witkowski, a jego terytorium włączono do powiatu gnieźnieńskiego i wrzesińskiego (Dz. U. z 1927 r. Nr 17, poz. 130).
[12] 1 stycznia 1925 r. zniesiono powiaty poznański wschodni i poznański zachodni i utworzono z ich terytorium powiat poznański (Dz. U. z 1924 r. Nr 117, poz. 1044).
[13] 29 stycznia 1925 r. zniesiono starostwo grodzkie w Poznaniu przekazując jego uprawnienia prezydentowi miasta (Dz. U. z 1925 r. Nr 8, poz. 61)


Województwo stanisławowskie

województwo stanisławowskie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo stanisławowskie
bohorodczański (do 1932) [2] 854 70.212 Bohorodczany - herb Bohorodczany 2.615
doliński 2397 118.400 herb Doliny Dolina 9.616
horodeński 849 92.900 Horodenka - herb Horodenka 12.200
kałuski 1137 102.300 herb Kałusza Kałusz 12.100
kołomyjski [4] 1339 176.000 herb Kołomyi Kołomyja 33.800
kosowski 1839 93.900 herb Kosowa Huculskiego Kosów Huculski 5.653
nadwórniański [2] 2472 140.700 Nadwórna - herb Nadwórna 8.716
peczeniżyński (do 1929) [4] 496 43.085 herb Peczeniżyna Peczeniżyn 5.984
rohatyński 1147 127.300 Rohatyn - herb Rohatyn 7.513
skolski (do 1932) [3] 1268 50.310 Skole - herb Skole 5.989
stanisławowski [2] 1249 198.400 herb Stanisławowa Stanisławów 60.000
stryjski [3] 2081 152.600 herb Stryja Stryj 30.500
śniatyński 567 78.000 herb Śniatynia Śniatyń 10.800
tłumacki 934 116.000 herb Tłumacza Tłumacz 6.836
turczański (do 1931) [1] 1459 76.645 Turka - herb Turka 10.030
żydaczowski 883 83.800 herb Żydaczowa Żydaczów 4.534
[1] 17 kwietnia 1931 roku z woj. stanisławowskiego wyłączono powiat turczański i włączono do woj. lwowskiego (Dz. U. z 1931 r. Nr 34, poz. 238).
[2] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat bohorodczański a jego obszar włączono do powiatów nadwórniańskiego i stanisławowskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 37).
[3] 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat skolski a jego obszar włączono do powiatów stryjskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 37).
[4] 1 kwietnia 1929 r. zniesiono powiat peczeniżyński a jego obszar włączono do powiatu kołomyjskiego (Dz. U. z 1929 r. Nr 20, poz. 190).


Województwo śląskie

województwo śląskie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo śląskie
bielski 339 59.500 herb Bielska Bielsko 25.400
Bielsko miasto 10 25.400 herb Bielska Bielsko 25.400
cieszyński [4][6] 1305 176.600 herb Cieszyna Cieszyn 28.000
frysztacki (od 1938) [5][6] 262 143.000 Frysztat - herb Frysztat ?
Katowice miasto 42 126.200 herb Katowic Katowice 126.200
katowicki [2][3] 213 357.300 herb Katowic Katowice 126.200
Królewska Huta miasto (od 1934 Chorzów) [1] 32 128.900 herb Królewskiej Huty Królewska Huta (od 1934 Chorzów) 128.900
lubliniecki 715 45.200 herb Lublińca Lubliniec 8.512
pszczyński [2] 1046 151.500 herb Pszczyny Pszczyna 7.240
rudzki (do 1924) [2] 106 52.159 herb Rudy Ruda ?
rybnicki [2] 890 212.900 herb Rybnika Rybnik 23.000
świętochłowicki (do 1939) [2] [3] 80 201.200 herb Świętochłowic Świętochłowice 26.706
tarnogórski [3] 268 107.000 herb Tarnowskich Gór Tarnowskie Góry 15.500
[1] 1 lipca 1934 przemianowano miasto Królewska Huta na Chorzów (Dz. Ust. Śl. z 1934 r. nr 13, poz. 24).
[2] 15 lutego 1924 zniesiono powiat rudzki, a jego terytorium włączono do powiatów katowickiego, pszczyńskiego, rybnickiego i świętochłowickiego (Dz. U. Śl. z 1924 r. nr 5, poz. 20).
[3] 7 marca 1939 zniesiono powiat świętochłowicki, a jego terytorium włączono do powiatów katowickiego i tarnogórskiego (Dz. U. Śl. z 1939 r. nr 6, poz. 15).
[4] 31 października 1938 do Polski z Czechosłowacji przyłączono cieszyński zachodni (czeskocieszyński), który zintegrowano z polskim powiatem cieszyńskim (wschodnim) (Dz. U. Śl. z 1938 r. Nr 18 poz. 35)
[5] 31 października 1938 do Polski z Czechosłowacji przyłączono powiat frysztacki (Dz. U. Śl. z 1938 r. Nr 18 poz. 35)
[6] 16 listopada 1938 do Polski z Czechosłowacji przyłączono skrawki powiatów frydeckiego i czadeckiego o łącznej powierzchni 641 km², które 1 lutego 1939 przyłączono do polskich powiatów frysztackiego i cieszyńskiego (Dz. U. Śl. z 1939 r. Nr 2 poz. 6).


Województwo tarnopolskie

województwo tarnopolskie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo tarnopolskie
borszczowski 1067 103.300 herb Borszczowa Borszczów 6.235
brodzki 1125 91.300 Brody - herb Brody 16.400
brzeżański 1135 103.800 herb Brzezan Brzeżany 11.600
buczacki 1208 139.100 herb Buczacza Buczacz 11.100
czortkowski 734 84.000 herb Czortkowa Czortków 19.000
husiatyński (do 1925) [1] 873 85.991 herb Husiatyna Husiatyn 2.104
kamionecki 1000 82.100 Kamionka Strumiłowa - herb Kamionka Strumiłowa 7.935
kopyczyniecki (od 1925) [1] 841 88.600 Kopyczynce - herb Kopyczyńce 8.732
podhajecki 1018 95.700 Podhajce - herb Podhajce 5.743
przemyślański 927 89.900 Przemyślany - herb Przemyślany 5.391
radziechowski 1022 69.300 herb Radziechowa Radziechów 5.440
skałacki 876 89.200 Skałat - herb Skałat 7.223
tarnopolski 1231 142.200 herb Tarnopola Tarnopol 33.900
trembowelski 789 84.300 Trembowla - herb Trembowla 7.840
zaleszczycki 684 72.000 Zaleszczyki - herb Zaleszczyki 4.114
zbaraski 740 65.600 herb Zbaraża Zbaraż 7.673
zborowski 941 81.400 herb Zborowa Zborów 5.182
złoczowski 1195 118.600 herb Złoczowa Złoczów 13.000
[1] 1 lipca 1925 przeniesiono siedzibę urzędu starostwa powiatu husiatyńskiego z Husiatyna do Kopyczyniec a nazwę powiatu zmieniono na powiat kopyczyniecki (M.P. z 1925 r. Nr 160, poz. 717)


Miasto stołeczne Warszawa

miasto stołeczne Warszawa
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Miasto stołeczne Warszawa
południowo-warszawski (od 1928) [1] [2] 50 307.100 herb Warszawy Warszawa 1.179.500
północno-warszawski (od 1928) [1] [2] 31 478.200 herb Warszawy Warszawa 1.179.500
prasko-warszawski (od 1928) [1] 50 176.100 herb Warszawy Warszawa 1.179.500
śródmiejsko-warszawski (od 1931) [2] 10 218.100 herb Warszawy Warszawa 1.179.500
[1] 24 sierpnia 1928 r. utworzono powiaty: południowo-warszawski, północno-warszawski i prasko-warszawski (Dz. U. z 1928 r. Nr 72, poz. 647).
[2] 1 kwietnia 1931 r. utworzono powiat śródmiejsko-warszawski z części powiatów południowo-warszawskiego i północno-warszawskiego (Dz. U. z 1931 r. Nr 26, poz. 155).


Województwo warszawskie

województwo warszawskie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo warszawskie
błoński 1074 143.800 herb Grodziska Grodzisk 15.678
ciechanowski 1209 78.800 herb Ciechanowa Ciechanów 13.954
działdowski (od 1938) [3] 842 42.700 herb Działdowa Działdowo 5.103
garwoliński (od 1939) [4] 2044 175.700 herb Garwolina Garwolin 6.262
gostyniński 1147 81.600 herb Gostynina Gostynin 7.783
grójecki 1699 132.400 herb Grójca Grójec 9.518
kutnowski (do 1939) [2] 922 108.000 herb Kutna Kutno 23.400
lipnowski (do 1938) [1] 1535 104.500 herb Lipna Lipno 10.415
łomżyński (od 1939) [4] 2657 168.200 herb Łomży Łomża 25.065
łowicki (do 1939) [2] 1258 104.800 herb Łowicza Łowicz 17.613
makowski 1136 65.600 herb Makowa Mazowieckiego Maków Mazowiecki 6.645
miński 1228 111.100 herb Mińska Mazowieckiego Mińsk Mazowiecki 13.500
mławski 1486 103.100 herb Mławy Mława 19.584
nieszawski (do 1938) [1] 1278 117.900 herb Nieszawy Nieszawa 2.904
ostrołęcki (od 1939) [4] 2281 112.600 herb Ostrołęki Ostrołęka 14.100
ostrowski (od 1939) [4] 1467 99.800 herb Ostrowi Mazowieckiej Ostrów Mazowiecka 17.611
płocki 1485 128.100 herb Płocka Płock 33.000
płoński 1289 81.400 herb Płońska Płońsk 10.393
przasnyski 1410 69.100 herb Przasnysza Przasnysz 7.838
pułtuski 1527 118.100 herb Pułtuska Pułtusk 16.800
radzymiński 1076 97.500 herb Radzymina Radzymin 6.780
rawski (do 1939) [2] 1327 93.500 herb Rawy Mazowieckiej Rawa Mazowiecka 9.200
rypiński (do 1938) [1] 1214 86.600 herb Rypina Rypin 8.348
sierpecki 1204 84.900 herb Sierpca Sierpc 10.051
skierniewicki (do 1939) [2] 831 71.000 herb Skierniewic Skierniewice 20.191
sochaczewski 1052 75.200 herb Sochaczewa Sochaczew 10.822
sokołowski (od 1939) [4] 1276 83.900 herb Sokołowa Podlaskiego Sokołów Podlaski 11.900
warszawski 1766 318.500 herb Warszawy Warszawa 1.179.500
węgrowski (od 1939) [4] 1301 88.800 herb Węgrowa Węgrów 9.416
włocławski (do 1938) [1] 1325 147.800 herb Włocławka Włocławek 56.000
[1] 1 kwietnia 1938 r. wyłączono powiaty nieszawski, rypiński, lipnowski oraz włocławski i przyłączono je do woj. pomorskiego (Dz. U. z 1937 r. Nr 46, poz. 350).
[2] 1 kwietnia 1939 r. wyłączono powiaty kutnowski, łowicki, rawski oraz skierniewicki i przyłączono je do woj. łódzkiego (Dz. U. z 1938 r. Nr 27, poz. 240).
[3] 1 kwietnia 1938 roku do woj. warszawskiego przyłączono powiat działdowski z woj. pomorskiego (Dz. U. z 1937 r. Nr 46, poz. 350).
[4] 1 kwietnia 1939 roku do woj. warszawskiego przyłączono:
- z woj. lubelskiego: powiaty garwoliński, sokołowski i węgrowski oraz gminę Irena z powiatu puławskiego, którą wg Dz. U. z 1939 r. Nr 14, poz. 82 przyłączono do powiatu garwolińskiego; (Dz. U. z 1938 r. Nr 27, poz. 240);
- z woj. białostockiego: powiaty łomżyński, ostrołęcki i ostrowski (Dz. U. z 1938 r. Nr 27, poz. 240).


Województwo wileńskie*

województwo wileńskie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
*Ziemia Wileńska (od 1926 województwo wileńskie)
brasławski 4217 143.100 herb Brasławia Brasław (1921)
1.587
duniłowicki (lub duniłowiczowski) (do 1925) [4] 3849 112.911 Duniłowicze - herb Duniłowicze 1.386
dziśnieński (od Dzisna) 3968 159.900 Głębokie - herb Głębokie 7.544
mołodeczański (od 1927) [3] 1898 91.300 herb Mołodeczna Mołodeczno 5.964
oszmiański [3] 2362 104.600 herb Oszmiany Oszmiana 7.334
postawski (od 1926) [4] 3050 99.900 herb Postaw Postawy (1921)
974
święciański 4017 136.500 herb Święcian Święciany 5.893
trocki (do 1923 ?) [2] ? ? Troki - herb Troki ok. 2.000
wilejski [3] 3427 131.100 herb Wilejki Wilejka 5.848
wileński (do 1923 ?) [1][2] ? ? herb Wilno Wilno [1] ok. 129.000
wileńsko-trocki (od Troki) (od 1923 ?) 5967 214.500 herb Wilna Wilno 195.100
Wilno miasto [1] 105 195.100 herb Wilna Wilno 195.100
[1] 28 maja 1919 r. utworzono powiat miejski w Wilnie (Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 40), zniesiony 11 grudnia 1920 r. (Dz. Urz. TKR z 1920 r. Nr 8, Dekret Nr 35 z dnia 29 listopada 1920 r.), przywrócony w 1921 r. (Dz. Urz. TKR z 1921 r. Nr 9 (19), Dekret Nr 96 z dnia 18 lutego 1921 r.).
[2] Około 1923 r. (dokładna data nieznana) powiaty wileński i trocki połączono w jeden powiat wileńsko-trocki
[3] 1 kwietnia 1927 r. utworzono powiat mołodeczański z części obszaru powiatów wilejskiego i oszmiańskiego (Dz. U. z 1925 r. Nr 67, poz. 472; zm. Dz. U. z 1926 r. Nr 26, poz. 158; zm. Dz. U. z 1927 r. Nr 8, poz. 62).
[4] 1 stycznia 1926 r. utworzono powiat postawski z powiatu duniłowickiego (Dz. U. z 1925 r. Nr 67, poz. 472).


Województwo wołyńskie

województwo wołyńskie
Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo wołyńskie
dubieński (lub dubnowski) 3275 226.700 herb Dubna Dubno 12.696
horochowski 1757 122.100 herb Horochowa Horochów 5.991
kostopolski (od 1925) [2] 3496 159.600 herb Kostopola Kostopol 6.523
kowelski 5682 255.100 Kowel - herb Kowel 27.653
krzemieniecki 2790 243.000 herb Krzemieniec Krzemieniec 19.997
lubomelski 2054 85.500 Luboml - herb Luboml 4.111
łucki 4767 290.800 herb Łucka Łuck 37.737
ostrogski (do 1924) [3] 818 56.595 herb Ostroga Ostróg 12.975
rówieński [2] 2898 252.800 Równe - herb Równe 40.788
sarneński (od 1930) [1] 5478 181.300 Sarny - herb Sarny 7.587
włodzimierski 2208 150.400 herb Włodzimierza Włodzimierz 24.609
zdołbunowski (od 1925) [3] 1349 118.300 herb Zdołbunowa Zdołbunów 10.228
[1] 16 grudnia 1930 r. przyłączono do woj. wołyńskiego powiat sarneński z woj. poleskiego (Dz. U. z 1930 r. Nr 82, poz. 649).
[2] 1 stycznia 1925 r. utworzono powiat kostopolski z części powiatu rówieńskiego (Dz. U. z 1924 r. Nr 68, poz. 655).
[3] 1 stycznia 1925 r. przemianowano powiat ostrogski na zdołbunowski (Dz. U. z 1924 r. Nr 68, poz. 655).



Najstarsze zachowane nagranie Hymnu Polski w wykonaniu Ignacego Dygasa.




Krótki film o II RP. Przedstawia najważniejszych ludzi z tamtego okresu, ordery, Wojsko Polskie i Kresy Wschodnie.




Kresy Rzeczypospolitej - Ocal Naszą Polskość!




Ważniejsza literatura

  • Województwo Śląskie, p.red. F. Serafina, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1996 (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 1555);
  • Jak przez wieki administracyjnie dzielono i jak ostatnio podzieliliśmy terytorium Polski, prof. dr hab. Stefan Wojtkowiak,
  • Dzienniki Ustaw
  • Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga
  • Adam J. Mielcarek, Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej, Warszawa 2008.