Oskar Dirlewanger (ur. 26 września 1895 w Würzburgu, zm. 7 czerwca 1945 w Alts­hau­sen) – niemiecki zbrodniarz wojenny, SS-Oberführer i znany z sadyzmu do­wód­ca specjalnej jednostki karnej SS do zwa­l­cza­nia partyzantów, odpowiedzialny za ro­z­licz­ne zbrodnie wojenne popełnione w okupowanej Polsce, Białorusi i Sło­wa­cji. Ocenia się, że w wyniku akcji do­wo­dzo­nych przez niego oddziałów (w tym 36. Dywizji Grenadierów SS „Direlwanger”) śmierć poniosło przynajmniej 60 tysięcy ludzi, w większości cywili; dużą część ofiar niemieccy i wschodnioeuropejscy pod­wład­ni Dirlewangera spalili żywcem.

Dirlewanger urodził się w Würzburgu. W czasie I wojny światowej otrzymał Że­laz­ny Krzyż. Był ranny w kostkę, rana cięta lewej ręki spowodowała 40% uszczerbek na zdrowiu, został ranny też w prawą rękę. Za każdym razem wracał na pierwszą linię frontu, nawet po otrzymaniu bezpiecznego przydziału na tyły jako instruktor CKM-ów. W listopadzie 1918 r., w chwili kapitulacji Niemiec, w stopniu porucznika dowodził kompanią karabinów maszynowych w południowej Rosji. Oddziałowi groziło internowanie w Ru­mu­nii, Dirlewanger podjął marsz w kierunku ojczyzny, skupiając przy sobie łącznie 600 żołnierzy, również z innych oddziałów.

W latach 1919-1921 służył w różnych jednostkach Freikorps, w tym czasie odbył dwie krótkie kary pozbawienia wolności za ukrywanie broni. 26 marca 1921 w Sangerhausen uczestniczył w walce z bojówkami komunistów. Jako dowódca pociągu pancernego został trafiony w głowę, kula oderwała kość ciemieniową, odkrywając mózgowie. Kilkakrotnie wstępował do NSDAP (w 1923, 1926 i ostatecznie 1 marca 1932).

W 1919 r. rozpoczął studia na politechnice w Mannheim, które przerywał ochotniczo wstępując do organizacji paramilitarnych, walczących m.in. na Górnym Śląsku. W czasie studiów wyróżniał się aktywnością polityczną, groziło mu nawet postępowanie dyscyplinarne za "rażącą agitację antysemicką". Następnie studiował we Frankfurcie politologię, uzyskując tytuł doktora. W swej pracy doktorskiej dokonywał m.in. krytyki polityki centralnie sterowanej w ekonomii. Piastował następnie kierownicze stanowiska w różnych przedsiębiorstwach. W latach 1928-31 był dyrektorem fabryki włókienniczej należącej do żydowskiej rodziny z Erfurtu, malwersując pieniądze dla zasilenia kasy SA. Jako bojówkarz SA był uwięziony za zakłócanie porządku publicznego. Dirlewanger został aresztowany 22 lipca 1934 roku, skazany na 2 lata pozbawienia wolności i osadzony w więzieniu w Ludwigsburgu za gwałt na 14-letniej członkini BDM. Pozbawiono go też akademickiego tytułu doktora. Wkrótce po odzyskaniu wolności dokonał kolejnego gwałtu, za co został zesłany do obozu koncentracyjnego w Welzheim. Na skutek interwencji Gottloba Bergera został uwolniony z obozu i mianowany oficerem, uczestniczącym w hiszpańskiej wojnie domowej, gdzie w latach 1936-1939 szkolił Hiszpanów w niemieckich oddziałach lądowych Legión Cóndor. W 1940 uzyskał unieważnienie wyroku o obrazę obyczajności, dzięki czemu ponownie został przyjęty do NSDAP oraz odzyskał tytuł doktora, przyznany mu przez Uniwersytet we Frankfurcie.

W lipcu 1940 roku Dirlewanger został przyjęty do SS. Na swój własny wniosek utworzył i wyszkolił specjalny oddział karny (SS-Sonderkommando Dirlewanger) w podlegający Kommandostab RFSS. Oddział ten (najpierw kompania. batalion, później pułk i brygada) była początkowo złożona z kryminalistów skazanych głównie za kłusownictwo i inne podobne wy­kro­cze­nia, później przestępców skazanych za najcięższe zbrodnie, takie jak zabójstwo czy gwałt, od połowy 1944 roku SS-HA włączała do niej are­sz­tan­tów z więzień Wehrmachtu i SS. a od jesieni 1944 roku nawet więźniów politycznych z SPD i KPD.

Pierwotnym zamierzeniem było przeciwstawienie niespełna stu­o­so­bo­we­go oddziału ekskłusowników skupiskom pospolitych bandytów oraz prze­ni­ka­niu sowieckich agentów przez granicę. W roku 1940 oddział ten przy­dzie­lo­ny został do Dowódcy SS i Policji w dystrykcie lubelskim Odilo Glo­boc­ni­ka, a sam Dirlewanger został komendantem obozu pracy dla Żydów w Dzikowie Starym, funkcjonującego w ramach kompleksu obozów pracy po­w­sta­łych w celu budowy umocnień granicznych w rejonie Bełżca, tzw. linia "Otto", a następnie zwalczał szmugiel i spekulację w Generalnym Gu­ber­na­tor­stwie. Był tak okrutny i skorumpowany, że nawet władze SS były obu­rzo­ne i wszczęły przeciw Dirlewangerowi specjalne śledztwo. Miał on stanąć przed sądem SS w sprawie "kalania rasy" (gwałty na żydowskich "pod­lu­dziach"), ale ostatecznie nie doszło to do skutku. Dirlewanger, który cieszył się osobistą protekcją ze strony Gottloba Bergera, awansował i zniknął z pola widzenia wrogów.

Pod koniec lutego 1942 roku został przeniesiony wraz z swoim oddziałem na okupowaną Białoruś z zadaniem walki z partyzantką radziecką. Tam Dirlewanger i jego podwładni dopuścili się całego szeregu zbrodni, już zupełnie bezkarnie i na masową skalę mordując miejscową ludność cywilną oraz niszcząc i grabiąc wiele wsi i miasteczek podczas niemieckich operacji antypartyzanckich.

W sierpniu 1944 roku pułk SS Dirlewanger został przydzielony do Kampf­grup­pe Reinefarth pod dowództwem Heinza Reinefartha, walczących z Po­la­ka­mi po wybuchu powstania warszawskiego. W Warszawie oddział ponownie odznaczał się barbarzyństwem, mordując i gwałcąc tysiące cy­wil­nych mieszkańców oraz jeńców wojennych, przy czym podwładni Dirlewangera i on sam zabili kilka razy mniej osób niż żołnierze i policjanci podlegli Heinza Reinefartha. Za swoje "zasługi" w tłumieniu powstania otrzymał kolejny awans, a 30 września także Krzyż Rycerski Żelaznego Krzyża. 16 października 1944 roku gubernator Hans Frank wydał na cześć Dirlewangera obiad na Wawelu, na którym wyraził mu "swą wdzięczność i uznanie za wzorowe operacje przeprowadzone przez jego grupę w toku walk w Warszawie".

Pod koniec 1944 roku Dirlewanger brutalnie tłumił także Słowackie Pow­sta­nie Narodowe, a w lutym następnego roku Brygada Szturmowa SS "Dirlewanger" stała się podstawą do utworzenia 36 Dywizji Grenadierów SS "Dirlewanger". On sam jednak opuścił jednostkę po tym, gdy został ran­ny po raz dwunasty.

W czerwcu 1945 roku Dirlewanger zmarł w niewyjaśnionych oko­li­cz­no­ś­ciach w Altshausen w Badenii-Wirtembergii, po aresztowaniu 1 czerwca we francuskiej strefie okupacyjnej. Możliwe, że został pobity na śmierć przez pilnujących go polskich komunistów zmobilizowanych i skierowanych do służby na tyłach francuskiej 1. Armii. Plotki o tym, że Dirlewanger żył w późniejszych latach i służył w armii egipskiej, doprowadziły do eks­hu­ma­cji jego grobu w 1960 roku.