Tadeusz Kutrzeba

Tadeusz Kutrzeba ur. 15 kwietnia 1886 w Krakowie, zm. 8 stycznia 1947 w Londynie – generał dywizji WP, dowódca Armii "Poznań" podczas wojny obronnej 1939r.

W latach 1910–1913 studiował w Akademii Sztabu Generalnego w Wiedniu i ukończył wyższy kurs inżynierii. Do stopnia porucznika awansował w 1911. W latach 1913–1914 pełnił służbę w Szefostwie Inżynierii w Sarajewie, gdzie opracował m.in. projekt umocnień na pograniczu z Czarnogórą. W Sarajewie był świadkiem zamachu na arcyksięcia Ferdynanda, które stały się bezpośrednim pretekstem do wybuchu I wojny światowej.

Upadek monarchii austro-węgierskiej i odradzanie się państwowości polskiej spowodowały, że kpt. T. Kutrzeba porzucił służbę w armii zaborczej i po nawiązaniu kontaktu z działającą od 28 października 1918 w Krakowie Polską Komisją Likwidacyjną, rozpoczął na początku listopada pracę w jej Wydziale Wojskowym.

Z inspiracji gen. Stanisława Szeptyckiego został skierowany do pracy w Oddziale I Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa WP. Od stycznia 1919 był tam szefem sekcji planów i zastępcą szefa Oddziału I. W październiku 1919 został szefem sztabu 1 DPLeg, a następnie Grupy Operacyjnej gen. Edwarda Rydza-Śmigłego.

W kwietniu 1920 jako szef sztabu 3 Armii uczestniczył w wyprawie wojsk polskich na Kijów. Podczas odwrotu sprawował funkcję szefa sztabu Frontu Południowo-Wschodniego. W czasie bitwy warszawskiej kierował sztabem Frontu Środkowego, a następnie został szefem sztabu nowo utworzonej 2 Armii, która uczestniczyła w walkach o Białystok i pościgu za wojskami sowieckimi w kierunku na Grodno i Lidę. W tym czasie awansował do stopnia podpułkownika.

W maju 1921 powrócił do pracy sztabowej i ponownie stanął na czele sekcji planów, a od grudnia szefem Oddziału IIIa Operacyjnego Biura Ścisłej Rady Wojennej, które w myśl koncepcji marszałka Józefa Piłsudskiego miało w czasie pokoju stanowić zalążek Sztabu Naczelnego Wodza. W maju 1922 uzyskał awans na stopień pułkownika. Od stycznia 1925 pełnił obowiązki szefa Biura Ścisłej Rady Wojennej i zarazem II zastępcy szefa Sztabu Generalnego.

W czasie przewrotu majowego opowiedział się po stronie rządu. Nie angażował się jednak osobiście przeciwko organizatorom zamachu stanu. Po objęciu władzy przez Piłsudskiego pozostał więc na swoich stanowiskach sztabowych. W rezultacie w grudniu 1926 objął stanowisko I zastępcy szefa Sztabu Generalnego. Do stopnia generała brygady awansował w styczniu 1927.

Od 28 listopada 1928 został – po odejściu wykładowców francuskich – nowym komendantem Wyższej Szkoły Wojennej i zarazem dyrektorem nauk.

19 marca 1939 awansował do stopnia generała dywizji i został inspektorem armii. Pod koniec sierpnia – wobec coraz realniejszego zagrożenia ze strony Niemiec – objął dowództwo nad przyszłą Armią "Poznań" z zadaniem obrony Wielkopolski.

Podczas wojny z Niemcami przeszedł cały szlak wojenny jako dowódcą Armii "Poznań" (w składzie czterech dywizji piechoty: 14 DP, 17 DP, 25 DP i 26 DP oraz dwóch brygad kawalerii: Wielkopolskiej Brygady Kawalerii i Podolskiej Brygady Kawalerii). Był twórcą i realizatorem zwrotu zaczepnego zwanego bitwą nad Bzurą, podczas którego dowodził wspólnymi siłami Armii "Poznań" i Armii "Pomorze". Po przebiciu się z resztkami wojsk 22 września do Warszawy, został na krótko zastępcą dowódcy Armii "Warszawa" na czele z gen. Juliuszem Rómmlem. Następnie z jego upoważnienia prowadził rozmowy kapitulacyjne z dowódcą niemieckiej 8. Armii gen. Johannesem Blaskowitzem i 28 września podpisał akt kapitulacji stolicy.

W niewoli niemieckiej dzielił los tysięcy polskich oficerów, przebywając aż do końca wojny w obozach jenieckich kolejno w: Oflagu IV A Hohnstein, Oflagu IV B Königstein i Oflagu VII A Murnau na terenie Niemiec.

Po wyzwoleniu obozu w kwietniu 1945 przez wojska amerykańskie objął przejściowo dowództwo nad przebywającymi tam oficerami, a w lipcu został wezwany do Londynu, gdzie otrzymał propozycję objęcia stanowiska ministra obrony narodowej. Nie przyjął jej jednak. Stanął natomiast na czele – powołanej rozkazem szefa Sztabu Głównego z 12 października 1945 – Komisji Historycznej Kampanii Wrześniowej i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Jednocześnie uczestniczył w tworzeniu Instytutu im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie. Powrót do kraju uniemożliwiła mu nieuleczalna choroba (nowotwór), w wyniku której zmarł 8 stycznia 1947 w londyńskim szpitalu. Pochowany został z honorami wojskowymi na cmentarzu Brookwood. Pośmiertnie uhonorowano go Orderem Wojennym Virtuti Militari III klasy.

W 1957 jego prochy – zgodnie z ostatnią wolą – przewieziono do Polski i pochowano w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Generał Tadeusz Kutrzeba był jednym z najbardziej wykształconych polskich wyższych dowódców. Zyskał opinię jednego z najwybitniejszych sztabowców II Rzeczypospolitej.