Wojtek z polskim żołnierzem.

Wojtek (ur. w 1941 w pobliżu Hamadan w Persji, zm. 2 grudnia 1963 w Edynburgu) – syryjski niedźwiedź brunatny a­dop­to­wa­ny przez żołnierzy 22 Kompanii Za­o­pat­ry­wa­nia Artylerii w 2 Korpusie Polskim do­wo­dzo­nym przez gen. Władysława An­der­sa. Niedźwiedź brał udział w bitwie o Mo­nte Ca­ssi­no. W jednostce nadano mu sto­pień kaprala.

W kwietniu 1941 roku polscy żołnierze maszerując z Pahlevi w Iranie do Pa­les­ty­ny za konserwę wołową, tabliczkę cze­ko­la­dy, garść pieniędzy oraz szwajcarski nóż oficerski odkupili małego niedźwiadka bru­nat­ne­go od przygodnie napotkanego perskiego chłopca. Niedźwiadek nie u­miał jeszcze jeść i żołnierze karmili go rozcieńczonym skondensowanym mlekiem z butelki po wódce i skręconego ze szmat smoczka. Podobno z tego powodu Wojtkowi na zawsze pozostało upodobanie do napojów z takiej butelki. Miś został oficjalnie wciągnięty na stan ewidencyjny 22 Kompanii Zaopatrywania Artylerii, z którą to jednostką przeszedł cały szlak bojowy: z Iranu przez Irak, Syrię, Palestynę, Egipt do Włoch, a po demobilizacji do Wielkiej Brytanii.

Niedźwiadkiem opiekowano się troskliwie. Jego ulubionymi przysmakami były owoce, słodkie syropy, marmolada, miód oraz piwo, które dostawał za dobre zachowanie. Jadał razem z żołnierzami i spał z nimi w namiocie. Kiedy urósł, dostał własną sypialnię w dużej drewnianej skrzyni, nie lubił jednak samotności i często w nocy chodził przytulać się do śpiących w namiocie żołnierzy. Był łagodnym zwierzęciem mającym pełne zaufanie do ludzi. Stwarzało to często zabawne sytuacje z udziałem obcych żołnierzy lub ludności cywilnej.

Żołnierze wspominają, że Wojtek uwielbiał jazdę wojskowymi cię­ża­rów­ka­mi – w szoferce, a czasami na pace, czym wzbudzał sporą sensację na drodze. Lubił też zapasy z żołnierzami, które na ogół kończyły się jego zwycięstwem: pokonany leżał „na łopatkach” a niedźwiedź lizał go po twarzy. Pośród opowieści o Wojtku jest również taka, jak to podczas działań pod Monte Cassino kapral Wojtek pomagał pozostałym żołnierzom w noszeniu ciężkich skrzyń z amunicją artyleryjską i nigdy nie zdarzyło mu się żadnej upuścić. Od tamtej pory symbolem 22 Kompanii stał się niedźwiedź z pociskiem w łapach. Odznaka taka pojawiła się na samochodach wojskowych, proporczykach i mundurach żołnierzy.

Ulubionym sportem Wojtka były zapasy z żołnierzami 22 Kom­pa­nii.

Po wojnie 22 Kompania Zaopatrywania Artylerii ja­ko część 2 Korpusu Polskiego Polskich Sił Zbrojnych została prze­tran­spor­to­wa­na do Glas­gow w Szkocji, a razem z nią niedźwiedź. Kom­pa­nia stacjonowała w Win­field Park, a wkrótce kap­ral Wojtek został u­lu­bień­cem całego obozu i okolicznej ludności. Stał się też tematem licznych publikacji prasowych. Mie­jsco­we Towarzystwo Polsko-Szkockie mianowało go nawet swoim członkiem. Na uroczystości przyjęcia do towarzystwa, obdarzono nowego członka jego ulubioną butelką piwa.

Po demobilizacji jednostki wojskowej, zapadła bardzo smutna decyzja oddania niedźwiedzia do ogrodu zoologicznego w Edynburgu. Dyrektor ZOO zgodził się zaopiekować kapralem Wojtkiem i nie oddać go nikomu bez zgody dowódcy kompanii majora Antoniego Chełkowskiego. 15 lis­to­pa­da 1947 roku był dniem rozstania z kombatantem niedźwiedziem. Później dawni koledzy z kompanii, już w cywilu wielokrotnie odwiedzali Wojtka i nie bacząc na obawy pracowników ZOO przekraczali często og­ro­dze­nie.

Kapral Wojtek życie w ogrodzie zoologicznym – od 1947 do 1963, czyli 16 lat – spędził w klatce o powierzchni 10 qm. Edinburgh Zoo zamieszcza na swoich stronach informację o pobycie u nich Niedźwiedzia Wojtka, ale nie publikuje żadnych zdjęć bohatera z tego okresu. Fotografia Wojtka za kratami jest opublikowana w Przekrój nr 723 z 15 Luty 1959 na stronach 16 i 17.

Próby socjalizacji go z innymi niedźwiedziami na wybiegu nie przyniosły pozytywnych efektów. Planowane w 1957 roku przejęcie Wojtka przez pol­skie zoo, gdzie miano mu się wystarać o lepsze warunki bytowe, spełzły na niczym. Źródła podają tu kilka powodów: fatalny stan zdrowia i postępującą przedwcześnie starość, opór kombatantów 22. Kompanii, którzy wciąż trak­to­wa­li niedźwiedzia jako depozyt "Sam opiekun zwierzęcia – mjr Cheł­cho­wski – oświadczył wprost, że „reżimowy rząd warszawski" stara się ze wszystkich sił sprowadzić niedźwiedzia do Polski, a zatem on jako szczery emigrant nie może oddać tak cennego symbolu „komunistom".

Niedobry stan psychiczny Wojtka podkreśla też świadek, który widział Wojtka w zoo krótko przed śmiercią w 1963 roku.

Kombatant, kapral 22 Kompanii Zaopatrywania Artylerii Wojtek zmarł 2 grudnia 1963 roku w wieku 22 lat. O jego śmierci poinformowały wówczas brytyjskie stacje radiowe. W wieku dojrzałym ważył blisko 500 funtów (ok. 230 kg) i mierzył ponad 6 stóp (ponad 182 cm).

Polskiego niedźwiedzia-żołnierza upamiętniają:

Pomnik Wojtka w krakowskim Parku Jordana.

• tablica pamiątkowa w ZOO w Edynburgu
• drewniany pomnik Wojtka, który dźwiga artyleryjski po­cisk w angielskim mia­stecz­ku Grimsby
• pomnik niedźwiedzia a­u­tor­stwa artysty rzeźbiarza Wojciecha Batko w Kra­ko­wie w parku im. Henryka Jordana odsłonięty 18 ma­ja 2014 roku, w 70. rocz­ni­cę zdobycia klasztoru Mon­te Cassino przez żołnierzy II Korpusu pod do­wódz­twem gen. Andersa
• plakiety w Imperial War Museum w Londynie oraz w Kanadyjskim Muzeum Wojny w Ottawie,
• rzeźba w Instytucie Pol­skim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.
• 22 listopada 2011 uczniowie LO o profilu wojskowym przy Zespole Szkół Tekstylno-Handlowych w Żaganiu przejęli tradycje 22 Kompanii Zaopatrywania Artylerii (kompanii, w której służył niedźwiedź Wojtek). Tradycje i symbole 22 Kompanii (proporzec, oznakę i naszywkę z logo przedstawiającym niedźwiedzia niosącego pocisk) przekazał ostatni, żyjący w Polsce świadek historii Wojtka, prof. Wojciech Narębski (nazywany przez towarzyszy broni „małym Wojtkiem”) wraz z przedstawicielami dowództwa spadkobierców tradycji 2 Korpusu Polskiego – 2 Korpusu Zmechanizowanego w Krakowie
• Zainspirowany historią niedźwiedzia angielski browar z Conglenton w 2012 r. wprowadził na rynek piwo pod nazwą „Wojtek”.
• W dniu 7 czerwca 2013 na Placu Słowiańskim w Żaganiu odbyła się uroczystość odsłonięcia pomnika Niedźwiedzia Wojtka. Odsłonięcia monumentu, zaprojektowanego przez Wiolettę Sosnowską, dokonał w/w prof. Wojciech Narębski. Wykonawcą pomnika jest Stanisław Grzesiowski, a fundatorem – Starostwo Powiatowe w Żaganiu. Uroczystość uświetniła obecność Katy Carr – brytyjskiej piosenkarki polskiego pochodzenia.
• 17 września 2013 w Szymbarku odsłonięto pomnik Niedźwiedzia Wojtka. Rzeźbę wykonała gdańska artystka Izyda Szydnicka. Wykonana z brązu figura ma 185 centymetrów wysokości – dokładnie tyle, ile miał Wojtek. Niedźwiedź w łapie trzyma pocisk, na głowie ma żołnierską czapkę, a na ramieniu biało-czerwoną przepaskę. Zdaniem fundatora, jest on w pewnym sensie symbolem losu polskiego żołnierza, który najpierw walczył za ojczyznę, aby umrzeć w niewoli.
• Fundacja Na Rzecz Budowy Pomnika „Misia Wojtka” w Sopocie.
• 18 maja 2014, w 70. rocznicę Bitwy o Monte Cassino, w Parku Jordana w Krakowie odsłonięto naturalnej wielkości (2,3 m) pomnik niedźwiedzia Wojtka projektu Wojciecha Batki, absolwenta ASP w Krakowie.
• 7 listopada 2015r, w parku przy Princes Street w Edynburgu odsłonięto naturalnej wielkości pomnik misia Wojtka
• 24 kwietnia 2016 r. w partnerskim mieście Żagania, Duns, w Szkocji został odsłonięty pomnik niedźwiedzia Wojtka jako dar od mieszkańców Żagania.

Muzyka związana z kapralem Wojtkiem

• Piosenka angielska „VOYTEK THE SOLDIER BEAR” szkolnego zespołu SANGS AND CLATTER GROUP napisana przez Roberta Owena z muzyką Billy Stewarta
• Piosenka „Wojtek, the bear soldier” polskiej grupy Őszibarack z ich wydanego w 2011 roku albumu „40 surfers waiting for the wave”
• Piosenka „Wojtek” z albumu „Paszport” brytyjskiej piosenkarki polskiego pochodzenia Katy Carr
• „Piosenka o Wojtku” z albumu „Panny Wyklęte «Wygnane» Vol. 1” w wykonaniu Mariki i Maleo Reggae Rockers
• Piosenka „Kapral Wojtek” z albumu ,,Księżycówka” Jacka Stę­sze­wske­go.
• Dempsey "Armia Andersa" z płyty "Bóg, Honor, Ojczyzna"

Filmy o żołnierzu i kombatancie

• w 2008 powstał polski film dokumentalny pt. "Piwko dla niedźwiedzia!" w reż. Marii Dłużewskiej.
• W 2011 w kooperacji telewizji BBC i TVP powstał na podstawie książki Wiesława Lasockiego, pt. Niedźwiedź Wojtek, polski bohater wojenny film dokumentalny w reż. Williama Hooda i Adama Lavisa pt. "The bear that went to war" (O niedźwiedziu co poszedł na wojnę). Polska premiera filmu miała miejsce w 2 programie TVP 22 listopada 2011 roku o godz 22.50
• Telewizja BBC w programie dla dzieci Blue Peter nadawała reportaże o Wojtku. Opowiada się również, że gdy książę Karol zwiedzał muzeum w Londynie i zatrzymał się przy rzeźbie Wojtka, zaczęto mu opowiadać jego historię, ale książę przerwał, mówiąc, że zarówno on i jego obydwaj synowie znają dobrze tę historię z programów radiowych i opowiadań.
• w 2015 izraelska studentka Marianna Raskin w ramach pracy dyplomowej zrealizowała krótki film animowany pt. "Wojtek - The Soldier Bear" poświęcony Wojtkowi. Film udostępniony jest na portalu Vimeo

Bibliografia

• Wiesław Antoni Lasocki "Wojtek spod Monte Cassino: opowieść o niezwykłym niedźwiedziu", Gryf Publications LTD, Stowarzyszenie Polskich Kombatantów, Londyn 1968 (pol.)
• Geoffrey Morgan, Wiesław Antoni Lasocki "Soldier bear", wyd. Gryf Publications, Londyn 1971, ISBN 0-00-211793-2 (ang.)
• Wiesław Antoni Lasocki "Wojtek. Niedźwiedź-żołnierz", Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, Londyn 1986 (pol.)
• Gaye Hiçyılmaz, Annie Campling "And the Stars were Gold", wyd. Orion Children’s, Londyn 1997, ISBN 1-85881-481-2 – książka dla dzieci (ang.)
• Wiesław Antoni Lasocki "Wojtek spod Monte Cassino: opowieść o niezwykłym niedźwiedziu", Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 2003, ISBN 0-9543805-3-3 (pol.)
• Janusz Przymanowski "Kanonier Wojciech", Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1979, ISBN 83-210-0085-1, z serii zeszytów dla dzieci o zwierzętach, uczestnikach wojny (pol.)
• Maryna Miklaszewska "Wojtek z Armii Andersa", Fronda, Warszawa 2007, ISBN 978-83-88747-26-7 (pol.)
• Garry Paulin "Voytek – The Soldier Bear", ilustracje Sophie Stubbs, nakładem autora, 2008, ISBN 978-0-9558295-0-5.
• Łukasz Wierzbicki "Dziadek i niedźwiadek. Historia prawdziwa", Pointa, Konstancin 2009, ISBN 978-83-924991-1-4 – książka dla dzieci (pol.)
• Aileen Orr, "Niedźwiedź Wojtek. Niezwykły żołnierz Armii Andersa", Replika, Poznań 2011 (wydanie oryginalne: Wojtek the Bear: Polish War Hero, Birlinn Ltd, Published 20/09/2010, ISBN 9781841588452)
• Aleksandra Zaprutko, "Niedżwiedź szeregowym Polskich Sił Zbrojnych? Czemu nie!", „Ciekawostki historyczne”, 4 kwietnia 2011.
• Komiks „Jak niedźwiedź Wojtek został polskim żołnierzem” w 4 wersjach językowych: polskiej, włoskiej, angielskiej i francuskiej. Komiks powstał w ramach projektu eTwinning (2010 – 2011)realizowanego przez Zespół Szkół Tekstylno-Handlowych w Żaganiu pod kierunkiem Wioletty Sosnowskiej i Paolini-Cassiano, Imola, Włochy; pod kierunkiem Angeli Riccomi. Autorką rysunków jest Anna Kret.