Odznaka AK przyznawana za udział w akcji "Burza"

Akcja Burza w Okręgu Stanisławów AK – część akcji wojskowej zorganizowanej i podjętej przez oddziały Armii Krajowej przeciw wojskom niemieckim w końcowej fazie okupacji niemieckiej, bezpośrednio przed wkroczeniem Armii Czerwonej, prowadzona w granicach II Rze­czy­pos­po­li­tej.

10 marca 1944 dowódca okręgu stanisławowskiego kpt. Herman wydał rozkaz operacyjny do rozpoczęcia "Burzy". Głównym zadaniem oddziałów partyzanckich były uderzenia na transport wroga. Linie kolejowe i drogi przebiegały w terenie górzystym, zalesionym, poprzecinanym licznymi rzekami i strumieniami. Sprzyjało to planowanym akcjom dywersyjnym.

Najwcześniej "Burza" rozpoczęła się w inspektoracie Kołomyja na Pokuciu - najdalej wysuniętym regionie kresów południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej. W tych terenach walczyło ok. 900 zaprzysiężonych żołnierzy podziemia w tym ok. 500 członków samoobrony. Miała ona jednak ograniczony wymiar bojowy. Oddziały partyzanckie wykonały szereg akcji dywersyjnych i sabotażowych, doszło do kilku potyczek z Niemcami. Szczególnie skuteczne okazały się wielokrotne akcje dywersyjne na linie kolejowe, nieliczne w tym rejonie.

Tworzone oddziały partyzanckie przyjęły numery i nazwy pułków piechoty wchodzących w skład przedwojennej 11 Karpackiej Dywizji Piechoty Były to: 49 Huculski Pułk Piechoty AK z Kołomyi, 53 Pułk Strzelców Kresowych AK ze Stryja oraz 48 Pułk Strzelców Kresowych AK ze Stanisławowa.

Pod koniec 1943 zmobilizowano 49 pułk piechoty AK. Działał on w rejonie Bitków-Nadwórna. Liczył około 160 partyzantów. W marcu 1944 dołączył do koncentrujących się oddziałów partyzanckich 11 KDP AK pod wsią Majdan. Szybka ofensywa wojsk Frontu Ukraińskiego uniemożliwiała rozwinięcie oddziałów dywizji.

W rejonie Sambora działało Zgrupowanie Wschodnie AK. Ochraniało ono szyby naftowe w rejonie Drohobycza i Borysławia. W tym rejonie doszło do współdziałania 3/53 pp AK mjr. Niemętowskiego z jednostkami szybkimi 1 Frontu Ukraińskiego Iwana Koniewa.

Oddziały AK zmuszone były również do ochrony polskich miast i wsi przed atakami UPA.

Po zdobyciu miast Armia Czerwona rozbroiła oddziały Armii Krajowej. Część sił przeszła do konspiracji.

Michał Ciszewski, NN, chorąży Adam Ekiert ps. "Pogarda", Jan Pakos ps. "Stal".

Siedzą: "Chata", chorąży Adam Ekiert ps. "Pogarda"; stoją: NN, Tadeusz Paszkowski ps. "Lis", Jan Pakos ps. "Stal", Michał Olszewski.

Michał Olszewski, NN, chorąży Adam Ekiert ps. "Pogarda", Jan Pakos ps. "Stal".

Bibliografia

• Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. Kraków: Platan, 1996. ISBN 83-85222-85-5.
• Tadeusz Krząstek, Jerzy Tomczyk: W 55 rocznicę powstania Armii Krajowej". Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1997. ISBN 83-86268-63-8.
• Światowy Związek Żołnierzy AK pod red. Tadeusza Przyłuckiego: Czas Burzy w 50. rocznice operacji "Burza". Warszawa: Zakład poligraficzny Akcydens, 1994. ISBN 83-90-1777-0-6.

Okręg Stanisławów SZP, ZWZ, wreszcie Armii Krajowej noszący kryptonimy "Kawon", "Karaś", "Struga", "Światła".

Okręg rozwijał się w trudnych warunkach geopolitycznych. Jego inspektoraty, położone nad granicą, inwigilowane były przez NKWD i inne służby specjalne ZSRR. W 1942 i ponownie w 1943 Niemcy rozbili sztab okręgu, aresztując jego kadrę. Do organizowania nowego sztabu KG AK delegowała z Warszawy nowych oficerów.

W planach operacyjnych Obszaru Lwowskiego AK do jego zadań zaliczano unieruchomienie przez przynajmniej trzy dni węzłów kolejowych w Stanisławowie i Chodorowie, telekomunikacji oraz ruchu na szosach Podkarpacia. Rozpatrywano też opanowanie Stanisławowa. Okręg otrzymał również zadanie osłony ludności polskiej przed nasilającymi się o pogromami Polaków ze strony nazistów ukraińskich z UPA.

Na początku marca 1944 okręg stanisławowski liczył ponad 5 tys. ludzi w szeregach AK oraz około 2 tys. osób cywilnych w szeregach samoobrony, uzbrojonych 300 karabinów i 2000 granatów. Zorganizowany był w 90 plutonów pełnych i 16 szkieletowych.

10 marca 1944 kpt. Herman wydał rozkaz operacyjny do "Burzy".

Struktura organizacyjna w 1944

• Inspektorat Stanisławów AK
• Inspektorat Kołomyja AK
• Inspektorat Stryj AK
• Samodzielny Obwód Stanisławów-Miasto

30 czerwca 1944 komenda Obszaru Lwów swoim rozkazem dokonała reorganizacji wprowadzając trzy podokręgi. Powstał Podokręg Stanisławów AK w składzie:

• Inspektorat Stryj AK
• Inspektorat Drohobycz AK
• Samodzielny Obwód Stanisławów

Komendanci

• por. Jan Wyszyński "Roman Leszczyński" (komendant Okręgu ZWZ-2 Stanisławów do marca 1940
• ppłk Jan Rogowski "Włodzimierz" (20 stycznia 1942 - 10 listopada 1942)
• 11 listopada 1942 - 15 stycznia 1943, vacat
• kpt. Władysław Herman "Żuraw" ( 15 stycznia 1943 - 31 lipca 1944)

Szef sztabu

• kpt.-mjr Rudolf Jan Majewski (luty 1942 - 10 listopada 1942)

Bibliografia

• Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. Kraków: Platan, 1996. ISBN 83-85222-85-5.
• Struktura Organizacyjna Armii Krajowej, Marek Ney-Krwawicz w: Mówią wieki nr 9/1986.
• Rafał Wnuk: Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956 = The atlas of the independence underground in Poland 1944-1956. Warszawa: Lublin : Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2007. ISBN 978- 83-60464-45-8.
• Światowy Związek Żołnierzy AK, Materiały sympozjum nt: Operacja zbrojna AK kryptonim Burza na ziemiach południowo-wschodnich II RP w 1944. Biblioteczka ”Na Kresach Południowo-Wschodnich 1939-1945 nr 7. Kraków 1994
• Tadeusz Krząstek, Jerzy Tomczyk: W 55 rocznicę powstania Armii Krajowej". Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1997. ISBN 83-86268-63-8.