Odznaka AK przyznawana za udział w akcji "Burza"

Akcja Burza w Okręgu Tarnopol AK – część akcji wojskowej zorganizowanej i podjętej przez oddziały Armii Krajowej przeciw wojskom niemieckim w końcowej fazie okupacji niemieckiej, bezpośrednio przed wkroczeniem Armii Czerwonej, prowadzona w granicach II Rze­czy­pos­po­li­tej.

W 1943 komenda okręgu tarnopolskiego prowadziła intensywne przygotowania do "Burzy", trafnie prognozując, że na początku 1944 Rosjanie wkroczą na teren okręgu. Znaczna część sił znajdowała się pod bronią w terenie, osłaniając skupiska ludności polskiej przed atakami nazistów ukraińskich z UPA.

4 stycznia Rosjanie przekroczyli granicę województwa. Komendant okręgu wydał rozkaz do rozpoczęcia "Burzy" w inspektoratach: Tarnopol, Czortków i Złoczów.

W ramach "Burzy" okręg miał rozwinąć 12 Dywizję Piechoty AK. W rejonie Brzeżan, Podhajec i Monasterzysk rozwinięto 51 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych por. Antoniego Fanderowskiego "Wana". W rejonie Złoczowa, Zborowa i Buska odtwarzono 52 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych por. Michała Horvatha "Kmicica". 54 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych AK planowano rozwinąć w okolicach Tarnopola. Zmobilizowane 51 i 52 pp AK liczyły po około 700 partyzantów.

Dowódcą zgrupowania tych jednostek został kpt. Franciszek Garwola "Dziryt". Najwcześniej do "Burzy" przystąpiły oddziały 54 pp Armii Krajowej. Pomiędzy 7 a 8 marca wykolejono 16 pociągów. Na obrzeżach Tarnopola oddziały stoczyły boje z Wehrmachtem. 10 marca 1944 Tarnopol przekształcono w rejon umocniony. Partyzanci nie zdołali przebić się do miasta. Otoczony przez oddziały rosyjskie, garnizon Tarnopola bronił się do 16 kwietnia.

W lipcu oddziały AK nadal realizowały plan "Burza". Wysadzono kilka mostów, a część opanowano i utrzymano do nadejścia Armii Czerwonej. W pierwszych momentach styczności dochodziło do współdziałania. Zgodnie z rozkazem komendanta Obszaru Lwowskiego z 7 lipca 1944 oddziały AK przy zetknięciu się z regularnymi wojskami sowietów ujawniać się miały jako "Zgrupowanie 12 DP na polu walki, o składzie: 51 i 52 pp"

Komendant Obszaru Lwowskiego polecił 12 DP AK skoncentrować się w rejonie Bóbrki i przejść pod Lwów. Oddziały 51 i 52 pp AK zostały jednak przez Sowietów rozbrajane. Część oficerów i żołnierzy kierowano do obozów formowania Wojska Polskiego, część pozostawiono na krótko w batalionach strzeleckich do obrony miast przed atakami UPA. Znaczną część wywieziono do łagrów i więzień.

Bibliografia

• Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. Kraków: Platan, 1996. ISBN 83-85222-85-5.
• Tadeusz Krząstek, Jerzy Tomczyk: W 55 rocznicę powstania Armii Krajowej". Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1997. ISBN 83-86268-63-8.
• Światowy Związek Żołnierzy AK pod red. Tadeusza Przyłuckiego: Czas Burzy w 50. rocznice operacji "Burza". Warszawa: Zakład poligraficzny Akcydens, 1994. ISBN 83-90- 1777-0-6.

Okręg Tarnopol SZP, ZWZ, wreszcie Armii Krajowej noszący kryptonimy "Komar", "Tarcza", "Ton".

Okręg Tarnopolski AK obejmował tereny przedwojennego województwa tarnopolskiego. Konspiracja w Tarnopolskiem zaczęła się już jesienią 1939. Po wybuchu wojny niemieckorosyjskiej, tzw. "grupa warszawska" wysłana przez KG AK, przystąpiła do tworzenia sztabu i struktur terenowych w czterech inspektoratach okręgu. Przez jego tereny przebiegała strategiczna linia kolejowa Lwów-Tarnopol-Kijów, którą zaopatrywano Grupę Armii "Północna Ukraina". Podobne znaczenie miały magistrale drogowe. Każda dywersja w systemie komunikacji była dotkliwym ciosem dla armii niemieckiej.

Wiosną 1943 w okręgu funkcjonowały 222 plutony. Łącznie siły okręgu to ok. 11100 żołnierzy, w tym 72 oficerów, 134 podchorążych i 1930 podoficerów.

W 1943 komenda okręgu prowadziła intensywne przygotowania do "Burzy", trafnie prognozując, że na początku 1944 Rosjanie wkroczą na teren okręgu. Znaczna część sił znajdowała się pod bronią w terenie, osłaniając skupiska ludności polskiej przed atakami nazistów ukraińskich z UPA.

Komendanci

• p.o. kpt Mieczysław Widajewicz "Czerma",
• ppłk/płk Franciszek Studziński "Radwan",
• płk Jan Majewski "Szmigiel",
• płk Bruno Rolke "As",
• płk dypl. Kazimierz Bębiński "Luboń",
• ppłk Jan Kiwerski "Oliwa",
• mjr Tadeusz Sztumberk-Rychter "Żegota",
• płk Jan Kotowicz "Twardy".
• kpt. Franciszek Garwol (komendant podokręgu)

Skład organizacyjny

• Inspektorat Tarnopol AK
• Inspektorat Złoczów AK
• Inspektorat Brzeżany AK
• Inspektorat Czortków AK

30 czerwca 1944 komenda Obszaru Lwów swoim rozkazem dokonała reorganizacji wprowadzajac trzy podokręgi. Powstał Podokręg Tarnopol AK w składzie:

• Inspektorat Złoczów AK
• Inspektorat Brzeżany AK
• Obwód Buczacz
• Dunajów

Dowództwo podokręgu przeniosło się do Lwowa

Bibliografia

• Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. Kraków: Platan, 1996. ISBN 83-85222-85-5.
• Rafał Wnuk : Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956 = The atlas of the independence underground in Poland 1944-1956. Warszawa: Lublin : Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2007. ISBN 978- 83-60464-45-8.
• Struktura Organizacyjna Armii Krajowej, Marek Ney-Krwawicz w: Mówią wieki nr 9/1986.
• Światowy Związek Żołnierzy AK, Materiały sympozjum nt: Operacja zbrojna AK kryptonim Burza na ziemiach południowo-wschodnich II RP w 1944. Biblioteczka ”Na Kresach Południowo-Wschodnich 1939-1945 nr 7. Kraków 1994
• Tadeusz Krząstek, Jerzy Tomczyk: W 55 rocznicę powstania Armii Krajowej". Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1997. ISBN 83-86268-63-8.