Arthur Neville Chamberlains

Arthur Neville Chamberlain (ur. 18 marca 1869 w Birmingham, zm. 9 listopada 1940 w Reading, Berkshire) - brytyjski polityk, torysowski premier Wielkiej Brytanii w latach 1937-1940.

Pełnił funkcję Kanclerza Skarbu w latach 1923-1924 i później 1931-1937 i na tym stanowisku doprowadził do znacznego ożywienia gospodarczego, wpro­wadzając politykę niskiego opro­centowania i łatwo dostępnego kredytu. Plany reform socjalnych nie zostały zrealizowane, ze względu na wydatki wojskowe. Był także ministrem zdrowia w roku 1923, w latach 1924-1929 i potem w roku 1931, w czasie swojego urzędowania przeprowadził ustawy socjalne.

28 maja 1937 roku został premierem Wielkiej Brytanii. Jako premier prowadził politykę tzw. appeasementu (uspokojenia), która polegała na stosowaniu ustępstw w polityce wobec hitlerowskich Niemiec i sojusznika Włoch. Tą polityką kierował się Chamberlain w czasie negocjacji jakie prowadził we wrześniu 1938 roku z Hitlerem w Berchtesgaden i Bad Godesberg. Taktyka ta miała na celu zachowania pokoju w Europie za wszelką cenę, a także stworzenia przeciwwagi wobec zakusów stalinowskiego ZSRR na Europę zachodnią

Zgodził się także podpisać układ monachijski oddający Niemcom część Czechosłowacji (tzw. Kraj Sudetów, niem. Sudetenland). Takie postępowanie mogło wówczas utwierdzić Hitlera w przekonaniu, że Wielka Brytania zachowa neutralność wobec wszelkich jego działań w Europie. Chamberlain nie odważył się na reakcję wobec hitlerowskiego pogwałcenia układu monachijskiego przez wkroczenie 15 marca 1939 Wehrmachtu do Pragi.

Wydaje się, że Chamberlain usiłował skierować niemiecką agresję na wschód i uniemożliwić zawarcie sojuszu między Polską i Niemcami. Był też zwolennikiem oddania Niemcom polskiego Gdańska w zamian za pokój i naciskał na Polskę aby zmusić ja do tego. Z tego względu 31 marca 1939 roku ogłosił w parlamencie gwarancję niepodległości Polski. Było to zaskoczeniem nawet jego najbliższych współpracowników. Polsko-brytyjski traktat o wzajemnej pomocy zawarto 25 sierpnia 1939 roku. Po uderzeniu wojsk niemieckich na Polskę, rząd brytyjski 3 września wystosował ultimatum żądające zaprzestania agresji niemieckiej, a wobec jego odrzucenia wypowiedział wojnę III Rzeszy.

Po fiasku brytyjskiej ekspedycji w sprawie Norwegii zaatakowanej przez Niemców i wobec ostrej opozycji w parlamencie 10 maja 1940 roku zrezygnował ze stanowiska premiera, pozostając jednak w gabinecie Winstona Churchilla.

Wkrótce zachorował na raka żołądka. W lipcu 1940 roku był operowany, w październiku zrezygnował z zajmowanych stanowisk, a 9 listopada zmarł.

Polityka zagraniczna rządu Chamberlaina związana jest ściśle z próbami utrzymania pokoju wobec narastającego ekspansjonizmu hitlerowskich Niemiec. Chamberlain jeszcze jako Kanclerz Skarbu dał się poznać jako zwolennik pokojowej polityki. Sprzeciwiał się nałożeniu sankcji gospodarczych na Włochy po inwazji tego kraju na Abisynię, a także popierał politykę nieangażowania się w hiszpańską wojnę domową. Kiedy objął stanowisko premiera od początku zaczął prowadzić politykę appeasementu, która polegała na ustępstwach wobec Niemiec i Włoch za cenę zachowania pokoju.

Kiedy w marcu 1938 r. Niemcy dokonały Anschlussu Austrii, Wielka Brytania nie zareagowała. W kwietniu rząd brytyjski podpisał porozumienie z Włochami. Kiedy we wrześniu 1938 r. rozpoczął się kryzys sudecki, Chamberlain odwiedził Hitlera w Berchtesgaden oraz w Bad Godesberg. Od 28 do 30 września uczestniczył w konferencji w Monachium, na której postanowiono o oddaniu Niemcom Kraja Sudetów (niem. Sudetenland). Chamberlain uznał ten układ za swój wielki sukces. Po powrocie do kraju na lotnisku Heston nazwał zawarte tam porozumienie "pokojem dla naszych czasów". Odmiennego zdania był polityczny przeciwnik Chamberlaina, Winston Churchill, który powiedział: mieli do wyboru hańbę, albo wojnę. Wybrali hańbę, a wojnę dostaną i tak.

Po Monachium Chamberlain kontynuował politykę ustępstw. W lutym 1939 r. uznał dyktaturę Francisco Franco w Hiszpanii. Dopiero zajęcie przez Niemcy reszty Czechosłowacji w marcu 1939 r. zmusiło Chamberlaina do zajęcia twardszego stanowiska. Po inwazji Niemiec na Polskę 1 września 1939 r. Chamberlain wystosował do Niemiec ultimatum, a 3 września Wielka Brytania wypowiedziała wojnę III Rzeszy.

Wraz z wypowiedzeniem wojny nastąpiła rekonstrukcja gabinetu. Powrócił doń m.in. krytyk Chamberlaina, Winston Churchill, który został pierwszym lordem Admiralicji. Nie powiodła się próba utworzenia szerszej koalicji, gdyż poparcia gabinetowi nie udzieliły zarówno Partia Pracy jak i Partia Liberalna.

Przez kolejnych 8 miesięcy na froncie zachodnim trwała tzw. "dziwna wojna", podczas której żadna z walczących stron nie prowadziła działań wojennych. Okres ten dla gabinetu Chamberlaina zaznaczył się narastającym konfliktem między reformatorsko nastawionym ministrem wojny Leslie'em Hore-Belishą, a szefem Imperialnego Sztabu Generalnego, lordem Gortem, który w efekcie doprowadził do dymisji ministra.

Rząd Chamberlaina zachował obojętność wobec wojny radziecko-fińskiej 1939-1940. Nimo nawoływań nie zdecydował się udzielić Finom militarnego wsparcia. Nie przyniosłu mu to żadnych negatywnych konsekwencji, podczas gdy we Francji nieudzielenie pomocy Finlandii doprowadziło w efekckie do upadku rządu Daladiera. Na interwencję Chamberlain zdobył się dopiero w kwietniu 1940 r. po inwazji Niemiec na Danię i Norwegię.

W maju 1940 r. pozycja rządu na brytyjskiej scenie politycznej pogorszyła się. 8 maja podczas głosowania nad kwestią norweską przeszło 40 konserwatywnych deputowanych opowiedziało się przeciwko rządowi. Mimo iż rząd wygrał to głosowanie Chamberlain rozpoczął rozmowy dotyczące koalicji z Partią Pracy oraz wskazania ewentualnego swojego następcy. Kandydatów było dwóch - Churchill oraz minister spraw zagranicznych lord Halifax.

Rząd Chamberlaina podało się do dymisji wieczorem 10 maja, po niemieckiej inwazji na Belgię, Holandię i Luksemburg. Premierem został Churchill, a Chamberlain otrzymał stanowisko Lorda Przewodniczącego Rady. Pozostał na tym stanowisku do swojej śmierci, która nastąpiła 9 listopada 1940 r. Jej przyczyną był rak jelita grubego.