Herb Chyrowa w okresie międzywojennym

Chyrów – polskie miasto w Małopolsce Wschodniej w rejonie starosamborskim woj. lwowskie, nad Strwiążem, obecnie pod administracją ukraińską [Ukraina].

Pierwsze wzmianki o Chyrowie pochodzą z 1374, gdy stanowił własność Herbutów rycerzy przybyłych z Moraw, przywilejem księcia Władysława Opolczyka. W 1528 uzyskał prawa miejskie. Łaciński kościół katolicki został erygowany w 1531 przez Andrzeja Tarło. Po pożarze drewnianego kościoła w okresie III wojny północnej (prawdopodobnie był tu wówczas zbór kalwiński), wzniesiono nowy murowany (1710). Z XVIII wieku pochodzą informacje o tutejszej gminie żydowskiej, która w tym stuleciu zbudowała cmentarz a w 1740 wzniosła synagogę. W okresie I Rzeczypospolitej buł własnością Ossolińskich a następnie Mniszchów. Do 1772 ziemia przemyska, województwo ruskie.

Od 1772 należał do powiatu starosamborskiego w Króleswie Galicji i Lodomerii. W 1867 odnowiono miejscowy kościół. Od 1872 przez miasto prowadzi ważna linia kolejowa łączącą Lwów z Budapesztem tzw. Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna, w mieście wybudowano dworzec kolejowy. W latach osiemdziesiątych powstało miejscowe Collegium. W XIX wieku powstała druga synagoga. W 1913 miasteczko liczyło 3400 mieszkańców a w tej liczbie około 1000 Polaków i ponad 2000 Żydów.

W okresie walk polsko-ukraińskich od 4 listopada 1918 na odcinku linii kolejowej Zagórz – Ustrzyki Dolne – Krościenko – Chyrów walczył polski pociąg pancerny Kozak, którego obsadę stanowiły zmilitaryzowane oddziały kolejarzy z Zagórza, broniący tego odcinka frontu. Pod Chyrowem walczył również z Ukraińcami 2 pułk strzelców podhalańskich dowodzony przez por. Karola Matzenauera.

W 1921 miasto liczyło 2654, z czego 919 stanowili Żydzi. W okresie międzywojennym Chyrów leżał w powiecie starosamborskim województwa lwowskiego. Od 1932 w powiecie samborskim.

Po przegranej przez Polskę kampanii wrześniowej Chyrów znalazł się w części zajętej przez ZSRR. Od 4 grudnia 1939 znajdował się w składzie USRR pod okupacją radziecką, w obwodzie drohobyckim. Po ataku Niemiec na ZSRR miasto znalazło się pod okupacją niemiecką. Od 1 sierpnia 1941 na terenie powiatu przemyskiego dystryktu krakowskiego w składzie Generalnego Gubernatorstwa. W lipcu i sierpniu 1942 Niemcy wywieźli chyrowskiech Żydów do Obozu Zagłady w Bełżcu. 8 sierpnia 1944 miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie. Po II wojnie światowej miasto, na mocy paktów rozbiorowych z 1939 roku, ponownie znalazło się w składzie Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, pod okupacją ZSRR – początkowo w obwodzie drohobyckim, później ponownie we lwowskim.

Rejon starosamborski, w którym leży Chyrów, należy do transgranicznego mikroregionu Dolina Wiaru.

Chyrów był w począwszy od lat osiemdziesiątych XIX wieku, aż do dwudziestolecia międzywojennego siedzibą renomowanego gimnazjum jezuickiego Zakładu Naukowo- Wychowawczego Ojców Jezuitów w Chyrowie mieszczącego się na terenie wsi Bąkowice. Ogromny czworoboczny budynek mógł pomieścić 600 uczniów. W pomieszczeniach Collegium mieściła się sala teatralna na 1000 osób, kaplica, jadalnia na 500 miejsc, muzeum przyrodnicze, w tym bogata kolekcja ptaków afrykańskich i azjatyckich fundacji hrabiów Dzieduszyckich. Absolwentami tego gimnazjum utworzonego w okresie Austro-Węgier w roku 1883 byli m.in. polscy politycy, wojskowi, artyści i ekonomiści m.in. Eugeniusz Kwiatkowski, Adam Styka, Jan Brzechwa, Kazimierz Junosza-Stępowski , Antoni Wiwulski, Jerzy Kirchmayer, pierwszy biskup gdański Edward O'Rourke, Aleksander Birkenmajer, Mieczysław Orłowicz, Kamil Giżycki. Jezuicka biblioteka kolegiacka była wówczas jedną z największych w całym województwie lwowskim licząc ponad 30 tys. woluminów.

Polscy ochotnicy przed kościołem w Chyrowie podczas walk polsko-ukraińskich w 1919 r.

Po upadku Polski od września 1939 Col­le­gium je­zu­ic­kie było siedzibą garnizonu Armii Czerwonej. W 1941 bib­lio­te­ka została cał­ko­wi­cie zniszczona, a całość zakładu naukowego za­mie­nio­na na więzienie niemieckie. Jezuici o­puś­ci­li Chyrów udając się najpierw do Kra­ko­wa, a następnie do Włoch. Po II wojnie światowej jezuicki konwikt i Collegium zostało za­mie­nio­ne na radzieckie koszary, a do 2004 koszary ukraińskie. 4 lutego 1996 przyklasztorna kaplica Collegium została wyświęcona jako greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja, miało to doprowadzic do zatarcia polskości Chyrowa.

Ważniejsze obiekty turystyczne

• rynek miejski
• ratusz miejski
• stary kościół rzymskokatolicki – erygowany 1531 i spalony w pierwszych latach XVIII wieku
• kościół rzymskokatolicki – wybudowany w 1710
• Cerkiew Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Chyrowie – użytkowana wspólnie przez grekokatolików i prawosławnych
• ruiny zamku Herburtów
• Stara synagoga w Chyrowie
• Nowa synagoga w Chyrowie
• Cmentarz żydowski w Chyrowie
• cmentarz z kaplicą grobową
• Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów w Chyrowie

Do Chyrowa przez Sanok prowadzi obecnie szlak Dobrego Wojaka Szwejka.

W Chyrowie znajduje się kolejowe przejście graniczne.

Przez Chyrów przebiegają historyczne połączenia kolejowe:

• Zagórz – Krościenko – Chyrów (fragment Pierwszej Węgiersko-Galicyjskiej Kolei Żelaznej Łupków – Przemyśl, 1872)
• Kolej Dniestrzańska Chyrów – Sambor – Stryj (1872).
• Linia normalnotorowa łacząca Przemyśl z Zagórzem. Do 31 stycznia 2010 istniało regularne połączenie kolejowe Sanok – Chyrów dwa razy dziennie. 1 lutego wydłużono tę relacje do Jasła. Od czasów PRL kursujący tędy pociąg żartobliwie nazywany jest przemytnikiem.

Najkrótszy dojazd samochodem do miasta z Polski poprzez przejście graniczne w Krościenku.

Związani z Chyrowem

• 6 stycznia 1890 – zmarł tu Józef Nikorowicz, kompozytor polski, autor melodii słynnego Chorału ("Z dymem pożarów")
• Herburtowie
• Ossolińscy
• Mniszchowie

Przejście graniczne Krościenko-Chyrów to polsko-ukraińskie kolejowe przejście graniczne położone w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Ustrzyki Dolne.

Przejście zostało otwarte 29 maja 1994 roku dla międzynarodowego ruchu osobowego tylko dla obywateli Polski i Ukrainy. 1 lutego 2006 rozszerzono ruch graniczny o międzynarodowy ruch osobowy. Kontrolę graniczną podróżnych oraz pociągów dokonuje się wewnątrz składów pociągów międzynarodowych przy granicy państwa. W ciągu doby odprawiane są 2 pary pociągów międzynarodowych relacji Jasło – Chyrów – Jasło. Przejście graniczne czynne jest przez całą dobę.

http://www.bezkresy.com/rel/rel_13.html