Zarejestrowany przez wywiad PRL jako kontakt informacyjny „Gabriel. Wieloletni współpracownik Urzędu ds. Wyznań, ateista, przez niemal całe życie zawodowe zajmował się Kościołem katolickim. Urząd ten, zlikwidowany w końcu 1989 r., był częścią aparatu kontroli i represji PRL, stosowanych wobec kościołów i związków wyznaniowych. Profesor komunistycznej Wyższej Szkoły Nauk Społecznych przy KC PZPR.

W okresie PRL Edward Ciupak był szczęśliwym posiadaczem służbowego paszportu uprawniającego go do wyjazdu na Zachód Europy. Wielokrotnie przebywał we Francji, gdzie kilka razy zabrał córkę Magdalenę (obecnie Środę, znaną z łamów „Gazety Wyborczej” i „Wprost” filozof, ateistkę, przeciwniczkę lustracji, zwolenniczkę ruchów feministycznych i proaborcyjnych).

Według archiwów służb specjalnych PRL, prof. Ciupak został pozyskany przez Departament I (wywiad) przed wyjazdem do Francji. W kartotece figuruje jako kontakt informacyjny – była to jedna z kategorii świadomej współpracy z wywiadem cywilnym PRL.

Wykorzystywanie kontaktu informacyjnego „Gabriel” wywiad PRL rozpoczął w maju 1965 r. Z odręcznych notatek wynika, że podczas rozmowy z 20 kwietnia 1965 r. z pracownikiem paryskiej rezydentury ps. „Sawan” Edward Ciupak przekazywał informacje na temat prof. Swieżawskiego, który uzyskał stypendium francuskie. Przekazywał również bardzo szczegółowe informacje dotyczące dr. Malanowskiego z katedry socjologii UW, który przebywał we Francji.

Według dokumentów bezpieka oczekiwała od „Gabriela” przede wszystkim dokładnych informacji na temat polskiego Kościoła we Francji. „Rozmówca był bardzo otwarty i chętny do pomocy, wspominając, że w kraju jest wykorzystywany jako ekspert przez Urząd do spraw Wyznań” – czytamy w notatce rezydenta.

Z dokumentów wynika, że funkcjonariusze wywiadu PRL mieli o swoim rozmówcy bardzo dobre zdanie – rezydent wywiadu opisywał, że jego źródło jest komunikatywne i ma z nim w rozmowie „bardzo bezpośredni kontakt”, a „idąc do niego z konkretnym pytaniem, można liczyć »na pewniaka« na wyczerpującą odpowiedź”.

Wywiad PRL z gorliwością zajmował się emigracją polityczną i polskimi parafiami w Paryżu. Szczególną uwagą Departamentu I cieszyła się Polska Misja Katolicka. Zbierano o niej szczegółowe informacje – w dokumentach znajduje się m.in. tajna notatka „Sawana” z rozmowy z dr. Edwardem Ciupakiem sporządzona 21 stycznia 1965 r.: „E. Ciupak został wprowadzony przez Marka Śliwińskiego na spotkania urządzane w Paryżu przez zakonnika Placyda Galińskiego. M. Śliwiński przebywa we Francji na paszporcie PRL, ukończył on studia socjologiczne na UW.

Placyd Galiński pochodzi z klasztoru z Tyńca, ma paszport polski, nosi się z zamiarem powrotu do kraju. W każdy czwartek przy ul. 19 Maitre-Abert (Hotel Etienne Delet) Galiński organizuje dyskusje na tematy religijne. Omawia on np. biblię. (…) W soboty odbywają się spotkania towarzyskie (…). Poza tym Galiński przyjmuje indywidualnie. Poszukuje on mieszkań i pracy dla ludzi przyjeżdżających z kraju. (…) Ciupak twierdzi, że cała ta impreza ma inny niż tylko religijny charakter. Rozmówca mój nadal będzie się interesował Galińskim” – raportował do centrali „Sawan”.

Z dokumentów wynika, że „Gabriel” we Francji śledził sprawy parafii polskiej. „Przesiaduje w kościołach, robi wywiady wśród wiernych, zna wielu księży, rozmawia w Misji Katolickiej, szpera w bibliotekach Misji” – pisał rezydent polskiego wywiadu, zaznaczając, że jego kontakt świetnie orientuje się w tematach problematyki interesujących SB, w tym dotyczących związków Kościoła we Francji z polską emigracją, polskiej Misji Katolickiej i seminariów duchownych. „Gabriel” wskazywał m.in., że przepływ pieniędzy do Polski z Paryża odbywa się przez sprzedaż w kraju dewocjonaliów pochodzenia francuskiego.

Jednym z zadań „Gabriela” było dokonanie opisu struktury instytucji związanych z polskim Kościołem we Francji. W czasie rozmów kontakt informacyjny sam zwrócił bezpiece uwagę na celowość uważnego śledzenia publikacji „Głosu Katolickiego” wydawanego we Francji. Sugerował pomoc w tym zakresie, dorzucając, iż jest w kontakcie z redaktorem naczelnym ks. Adolfem Józefem Stopą.

Pracownicy wywiadu potwierdzali później znajomość tematyki przez „Gabriela” i to, jak wartościowym jest źródłem. Doceniali jakość informacji, rewanżując się zwerbowanemu, obdarowując go regularnie za pośrednictwem rezydenta prezentami w postaci papierosów i alkoholu.

W dokumentach przechowywanych w IPN dotyczących prof. Ciupaka znajduje się kilkustronicowa, odręcznie sporządzona notatka na temat studenckiej pielgrzymki z Paryża do Chartres, gdzie stoi konsekrowana w 1260 r. gotycka katedra pw. Najświętszej Marii Panny.

Prof. Ciupak przyznał, że był na tej pielgrzymce.

Z dokumentów wynika, że „Gabriel” po pielgrzymce do Chartres przekazał wywiadowi PRL informacje, które uznano za interesujące. Dotyczyły one relacji między Misją i seminarium księży oraz roli ks. Stopy.

„Gabriel” opisał organizatorów pielgrzymki: ks. Georgesa Wierusza Kowalskiego i ks. Burzawę, scharakteryzował też grupę polskiej młodzieży emigracyjnej na podstawie swoich obserwacji. Przekazał, że jej poglądy nie pokrywają się z „ideologią propagowaną przez Wolną Europę” o prześladowaniu Kościoła katolickiego w Polsce. Jednocześnie „Gabriel” donosił, że księża przyjeżdżający do Francji z kraju są traktowani przez emigrację jak bohaterowie. „Podejmują po przyjeździe intensywną pracę duszpasterską, manifestując, iż jest ona ograniczana w PRL. Ich kontakty ograniczają się do młodzieży emigracyjnej. Z innych moich obserwacji wynika, że nie mają oni wpływu na tzw. starą emigrację zarobkową, która przyjechała do Francji w latach międzywojennych” – pisał „Gabriel”.

Po powrocie do kraju Edward Ciupak podjął pracę w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie wykładał do 2005 r. Pracował także w Wyższej Szkoły Nauk Społecznych przy KC PZPR. Dzisiaj prof. Ciupak, chociaż jest już na emeryturze, nadal kształci młode kadry. Jest dziekanem Wyższej Szkoły Administracyjno-Społecznej w Warszawie, wykłada też w warszawskiej Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania. Na kierunku neuropsychologia kliniczna zajęcia prowadzi obok prof. Janusza Czapińskiego, a jego kolegami-wykładowcami na tej uczelni są m.in. prof. Lew Starowicz i dr Waldemar Gontarski.

Profesor Edward Ciupak jest ojcem Magdaleny Środa.

Magdalena Środa (ur. 7 stycznia 1957 w Warszawie) – teoretyk etyki, filozofka, publicystka, feministka; ateistka, przeciwniczka lustracji, zwolenniczka ruchów feministycznych i proaborcyjnych. Była wiceminister w rządzie Marka Belki.

Od 1993 redaktor Przeglądu Filozoficznego, od 1994 sekretarz redakcji pisma Etyka. Jest stałą felietonistką „Gazety Wyborczej” i profesorem Uniwersytetu Warszawskiego.

16 sierpnia 2004 premier Marek Belka powołał Magdalenę Środę na stanowisko Pełnomocnika Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn.

Minister Środa wzbudziła kontrowersje, kiedy 8 grudnia 2004 Agencja Reutera podała wiadomość o jej wypowiedzi na konferencji w Sztokholmie dotyczącej "morderstw honorowych". Środa powiedzieła, że:

Katolicka, w przeważającej mierze, Polska, choć wolna od "honorowych zabójstw", ma problemy ze zjawiskiem stosowania przemocy wobec kobiet, mające źródło w silnym wpływie Kościoła Katolickiego na życie publiczne. [...] Katolicyzm nie wspiera bezpośrednio, ale też nie sprzeciwia się przemocy wobec kobiet. Istnieją jednak pośrednie związki, poprzez kulturę, która jest silnie oparta na religii.

Początkowo Środa zaprzeczyła tym doniesieniom; następnie przyznała, że mogła użyć podobnych słów, ale wynikało to ze słabej znajomości angielskiego. W rezultacie nacisku mediów premier Marek Belka postanowił ukarać Środę: pełnomocniczka miała stać się podsekretarzem stanu w Ministerstwie Polityki Społecznej. Magdalena Środa oceniła ten pomysł jako "cios w urząd i prawa kobiet" i zagroziła dymisją; premier ustąpił.