Abraham Gancwajch

Abraham Gancwajch (ur. w Często­chowie, zm. w 1943 w Warszawie) – żydowski nauczyciel, dziennikarz, działacz syjonistyczny w ramach Ha-Szomer Ha-Cair.

Żydowski kolaborant pod okupacją niemiecką, agent Gestapo w Getcie Warszawskim.

Gancwajch uzyskał tradycyjną żydowską edukację, miał nawet dyplom rabina. Przed wojną był nauczycielem hebrajskiego i działaczem syjo­ni­sty­cznym. Zajmował się również dzienni­karstwem współpracując z prasą lokalną m.in. jako korespondent z Belgii. W Wiedniu był współpracownikiem antyhitlerowskiego periodyku, w którym był specjalistą od spraw żydowskich. Wśród współpracowników pisma był jego przyjaciel, niejaki Ohlenbusch, będący szpiegiem niemieckim.

Po zajęciu Austrii przez Niemcy w 1938 r. Gancwajch przyjechał do Łodzi, gdzie wydawał pismo Wolność prenumerowane przez wielu Żydów. Po zajęciu Łodzi przez Niemców wszyscy abonenci Wolności zostali zatrzymani jako antyhitlerowcy; Gancwajch nie został aresztowany, lecz Ohlenbusch zabrał go do Warszawy. Dzięki przyjaźni z Ohlenbuschem otrzymał rozmaite koncesje, m.in. na administrowanie ponad 100 budynkami, otrzymał też licencję na jedyne w getcie biuro afiszowe. Nie musiał nosić opaski z gwiazdą Dawida, w każdej chwili za zgodą Gestapo mógł z getta warszawskiego przejść na stronę aryjską; udawał tam członka żydowskiego ruchu oporu (był założycielem i przywódcą tzw. Grupy 13 oraz organizacji Żagiew). Jego osobistym przyjacielem był dr Schober z władz dystryktu.

Wyrok na niego wydały żydowskie i polskie podziemie, jednak nie udało się go wykonać. Prawdopodobnie został zabity przez Niemców w 1943, ale jego los nie jest znany. Plotki o jego losach powojennych (miał rzekomo współpracować z NKWD albo wyemigrować do Izraela) nie zostały potwierdzone.

http://warszawa.getto.pl/index.php?mod=view_record&rid=18011998122932000097&tid=osoby&lang=en

http://www.glaukopis.pl/pdf/czytelnia/PatternsOfCooperationCollaborationAndBetrayal.pdf

http://www.holocaustresearchproject.org/revolt/The13.html