41
47
40
41
Gródek Jagielloński
Herb Gródka
Herb Gródka

Gródek Jagielloński – miasto polskie nad rzeką Wereszycą ok 33km od Lwowa. Do 1939 był miastem powiatowym w województwie lwowskim w Polsce. Po 1945 na mocy paktów rozbiorowych został siłą wcielony do ZSRR pod okupację radziecką. Obecnie Gródek jest pod administracją ukraińską.

Pierwsza wzmianka o Gródku pochodzi z 1213. Po zdobyciu Rusi przez Kazimierza Wielkiego powstała tu parafia katolicka – wymieniona była już w 1372. Za panowania Władysława Jagiełły miasteczko otrzymało prawo magdeburskie, stając się ośrodkiem dóbr królewskich z siedzibą starosty grodowego w zamku strzegącym strategicznego szlaku do Lwowa. Tu 1 czerwca 1434 umarł król Polski i wielki książę Litwy Władysław II Jagiełło.

We wrześniu 1655 miała tu miejsce jedna z bitew wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667, gdzie wielokrotnie liczniejsza armia rosyjsko-kozacka zatryumfowała nad wojskiem polsko-tatarskim dowodzonym przez hetmana koronnego Stanisława Rewerę Potockiego.

Od strony zachodniej znajdowało się przedmieście Zastawskie, od wschodu przedmieście Lwowskie i Podgaje, od południa przedmieście Czerlańskie. Istniało również „miasto żydowskie” Gnin założone w 1680 przez starostę Jana Gnińskiego i niemiecka kolonia Vorderberg (od 1788). Był tu główny skład soli z żup ruskich. Miasto było ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosła.

Po 1772 miasto przestało być własnością prywatną i weszło w skład dóbr kameralnych rządu austriackiego. Byli właściciele zostali spłaceni przez rząd austriacki. W okresie zaborów (1869) siedziba dowództwa 13. Galicyjskiego Regimentu Ułanów. W drugiej połowie XIX w. do miasta doprowadzono kolej.

Do 1 stycznia 1906 miasto nazywano Gródkiem Słonym (od mieszczącego się tu głównego składu soli z żup ruskich), kiedy to austriackie ministerstwo spraw wewnętrznych zgodziło się na zmianę nazwy na „Gródek Jagielloński”.

W okresie I Rzeczypospolitej w Małopolsce Wschodniej – województwo ruskie, było siedzibą starostwa ziemi lwowskiej. Od 1918 siedziba powiatu w województwie lwowskim.

20 marca 1919 Polska kontrofensywa gen. Iwaszkiewicza przełamała front ukraiński i przywróciła łączność ze Lwowem.

W okresie II Rzeczypospolitej miasto powiatowe woj. lwowskiego. W mieście znajdowały się następujące urzędy: Komenda Powiatowa Policji, Urząd skarbowy, podatkowy i opłat, Kasa skarbowa, Urząd ewidencji katastru podatku gruntowego. Kościoły: 1 greckokatolicki (pw. Zwiastowania Matki Bożej), 3 rzymskokatolickie (św. Mikołaja i św. Jana Chrzciciela) i 1 synagoga żydowska. Stowarzyszenia: cechy szewców, kowali i rzeźników. 12 gorzelń (w 1911) oraz straż ogniowa ochotnicza. W latach międzywojennych na Stawie Gródeckim urządzono "Port Ligi Morskiej i Kolonialnej".

W okresie międzywojennym w mieście stacjonowała część 5 Dywizji Piechoty.

30 listopada 1932 – dokonano napadu na pocztę w Gródku Jagiellońskim, podczas którego nacjonaliści ukraińscy z OUN postrzelili osiem osób (pracowników urzędu i obecnych klientów). Jedna z nich zmarła w wyniku postrzału w szpitalu we Lwowie. W czasie pościgu zginął również jeden policjant, a jeden został ranny. Napastnicy zrabowali 3232 zł 15 gr. Organizatorem tego zbrodniczego napadu był Roman Szuchewycz przyszły komandyr zbrodniczej UPA odpowiedzialny za ludobójstwo Polaków, Żydów i Ukraińców na Wołyniu i Galicji. [pośmiertnie nadano mu tytuł Bohatera Ukrainy-12.10.2007]

We wrześniu 1939 w czasie potyczki z Niemcami, zabity został młody iwonicki narciarz wyczynowy – Stanisław Kielar. 13 września 1 niemiecka dywizja zajęła Gródek. W 1941 było w mieście ponad 5 tys. Żydów. Zgodnie z umową niemiecko-radziecką miasto przejęło ZSRR. 22 czerwca 1941 Niemcy zaatakowały ZSRR i miasto ponownie zajęli Niemcy, którzy natychmiast utworzyli getto dla Żydów. Większość Żydów wywieziono do obozów pracy w Jaktorowie, Winnikach i we Lwowie – Janowskiej lub bezpośrednio do obozu koncentracyjnego w Bełżcu. W maju 1943 zlikwidowano getto, ostatnich jego mieszkańców rozstrzelano i pogrzebano w masowej mogile w Artyszowie. W końcu lipca 1944 Armia Czerwona zajęła Gródek, po 1945 roku trafił pod okupację radziecką. Obecnie jest pod administracją ukraińską.

Obecnie przez miasto prowadzi droga M11 która po stronie polskiej łączy się z drogą krajową 28 w Medyce

Związani z Gródkiem

  • Jerzy Sawicki

Pobliskie miejscowości

  • Lwów
  • Rodatycze
  • Sądowa Wisznia
  • Wołczuchy