Liceum Krzemienieckie – polska szkoła w Krzemieńcu na Wołyniu, istniejąca w latach 1805-1831, reaktywowana w latach 1922-1939. Zwana "Atenami Wołyńskimi".

Szkołę założył Tadeusz Czacki, ówczesny wizytator placówek oświatowych guberni wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej, przy udziale Hugona Kołłątaja. Mieściła się w siedzibie dawnego kolegium jezuickiego w zespole architektonicznym pałacu Wiśniowieckich, który po kasacie zakonu przejęła Komisja Edukacji Narodowej. Szkoła miała pełnić funkcję ośrodka edukacyjnego i kulturalnego dla południowo-wschodnich Kresów byłej Rzeczypospolitej, oferując wykształcenie od elementarnego poprzez średnie, zawodowe, aż do półwyższego. Pierwszym dyrektorem placówki został Józef Czech. Pierwotna nazwa szkoły, Gimnazjum Wołyńskie, obowiązywała do 1819 r., potem ranga placówki wzrosła, a jej nazwę zmieniono na Liceum Krzemienieckie. Już jako liceum szkoła mogła nadawać niższe tytuły naukowe.

Liceum szczyciło się bogatą biblioteką opartą na księgozbiorze Stanisława Augusta Poniatowskiego. W roku 1825 biblioteka miała blisko 31 000 ksiąg (bez dubletów) – w czym wielka zasługa Tadeusza Czackiego. Po upadku powstania listopadowego Liceum Krzemienieckie zostało zamknięte przez władze carskie. Część kadry oraz większość majątku szkoły wchłonął tworzący się właśnie Uniwersytet Kijowski. Natomiast biblioteka Krzemieniecka (jedna z najcenniejszych i najbogatszych w ówczesnej Polsce) oraz bezcenna galeria Stanisława Augusta Poniatowskiego zostały zrabowane i umieszczona w Kijowie. Biblioteka ta stała się początkiem dla utworzenia Narodowej Biblioteki Ukraińskiej w Kijowie.

Na mocy dekretu marszałka Józefa Piłsudskiego z 1920 r. dawne Liceum Krzemienieckie wznowiło działalność w roku 1922, jako zespół szkół. Była ona kontynuowana do roku 1939.

28 lipca 1941 r. wkrótce po zajęciu Krzemieńca przez wojska niemieckie, Niemcy na podstawie listy ułożonej przez nacjonalistów ukraińskich, aresztowali przedstawicieli inteligencji polskiej, głównie nauczycieli Liceum Krzemienieckiego. W dniach 28-30 lipca 1941 r. 30 osób z tej grupy zostało przez Niemców rozstrzelanych pod Górą Krzyżową.

Program nauczania

Liceum wprowadzało w życie staranny program wychowawczy, mający na celu wszechstronny rozwój intelektualny, moralny, kulturalny i obywatelski uczniów, w oparciu o założenia sprecyzowane przez Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Nauka w Liceum trwała 10 lat i była podzielona na dwa etapy: na cztery roczne "klasy" i trzy dwuletnie "kursy". Program czterech pierwszych lat obejmował naukę języka polskiego, rosyjskiego, francuskiego, łaciny, religii, geografii, arytmetyki i podstaw geometrii. Po czterech latach naukę kontynuowano w klasach licealnych, w których wykład odbywał się metodą uniwersytecką. Do wcześniejszych przedmiotów na pierwszym kursie podczas pierwszego roku nauki dodawano rozszerzoną geometrię, trygonometrię płaską, a na drugim roku algebrę, logikę, naukę wymowy i historię starożytną. Na kursie drugim do dotychczasowych przedmiotów dochodziła fizyka, matematyka wyższa, rachunek integralny, ekonomia polityczna. Podczas trzeciego kursu do programu nauczania dodawano chemię, historię naturalną, botanikę, prawo krajowe. Wykłady obejmowały także historię literatury greckiej, łacińskiej, polskiej, francuskiej oraz poezję. Przedmiotami dodatkowymi, do wyboru przez uczniów były: język grecki, angielski, bibliologia, rysunek, mechanika teoretyczna i praktyczna, architektura, gimnastyka. Ponadto uczono fechtunku, muzyki, śpiewu, tańca, jazdy konnej.

Nauka była kosztowna. W terminie od 15 sierpnia do 1 września każdy uczeń musiał wnieść całoroczną opłatę w wysokości 463 zł polskich 10 groszy - gdy chciał spędzić miesiące wakacyjne w Krzemieńcu, lub 414 zł polskich 10 groszy - jeśli na wakacje wracał do domu. Do tego dochodziła opłata za dodatkowe lekcje oraz pewne kwoty na "potrzeby szkoły". Szkoła pozyskiwała środki także od okolicznego ziemiaństwa, które wnosiło dobrowolne opłaty.

Lekcje trwały od godziny ósmej do dziesiątej rano i od drugiej do czwartej po południu, oprócz wtorków i czwartków, kiedy to na popołudnia przypadały ćwiczenia rekreacyjne. Do podstawowego schematu godzin lekcyjnych dochodziły wykłady z przedmiotów dodatkowych.

Kadra naukowa

• Wilibald Besser - polski botanik i florysta, badacz flory wschodniej Galicji, profesor
• Józef Korzeniowski - polski dramatopisarz i powieściopisarz, profesor
• Joachim Lelewel - polski historyk, numizmatyk, poliglota, heraldyk i działacz polityczny, profesor
• Alojzy Osiński - polski filolog, słownikarz, pijar
• Euzebiusz Słowacki - polski teoretyk i historyk literatury, tłumacz, dramatopisarz, ojciec Juliusza Słowackiego

Absolwenci

• Feliks Bernatowicz - polski powieściopisarz romantyczny
• Mikołaj Jełowicki - polski pisarz, dziennikarz, kapitan jazdy wołyńskiej w powstaniu listopadowym
• Józef Korzeniowski - j.w.
• Franciszek Kowalski - poeta, tłumacz dzieł Moliera
• Antoni Malczewski - polski poeta, prekursor romantyzmu
• August Olizarowski - polski dramatopisarz
• Narcyz Olizar - polski hrabia, senator-kasztelan Królestwa Polskiego, poseł na Sejm w 1831, działacz polityczny Wielkiej Emigracji, pisarz, publicysta i malarz
• Gustaw Olizar - polski hrabia, publicysta, poeta, pamiętnikarz
• Zygmunt Rumel - komendant VIII Okręgu Wołyń BCh, oficer Armii Krajowej, polski poeta zamordowany przez UPA [został rozerwany końmi ]
• Tymon Zaborowski - poeta

Bibliografia

• Michał Rolle, Ateny Wołyńskie. Szkic z dziejów oświaty w Polsce, "Ossolineum" 1923.
• "Bibljograficznych ksiąg dwoje: w których rozebrane i pomnożone...," Tom 2 Autor Joachim Lelewel str.424