Herb Lubomla

Luboml – polskie miasto, do 1939 był miastem powiatowym w województwie wołyńskim, siedziba powiatu lubomelskiego i gminy Luboml w Polsce. Po 1945 na mocy paktów rozbiorowych został siłą wcielony do ZSRR pod okupację radziecką. Obecnie jest pod administracją ukraińską.

W 1356 odzyskany został dla Polski, i nadany w dzierżawę lenną księciu bełzkiemu Jerzemu Narymuntowiczowi. Władysław Jagiełło w 1412 ufundował tu kościół Trójcy Przenajświętszej, pierwotnie gotycki, który był wielokrotnie przebudowywany i otrzymał w początkach XIX w. barokowy wygląd. Obok kościoła barokowa dzwonnica z 1640.

Kościół Trójcy Przenajświętszej w Lubomlu

Za panowania Władysława Jagiełły w tym grodzie był zamek drewniany, po którym pozostały okrągłe wały obok rynku. Pod wałami są lochy i sklepione podziemia po pałacu, hr. Branickich, który uległ zniszczeniu, pozostały tylko oficyny z XVIII w. w których Rosjanie urządzili urzędy. Mieścił się tu magistrat i kasyno. Obok pałacu pozostał dawny park, zamieniony na miejski ogród. Obok pałacu i w rynku Braniccy w końcu XVIII w. urządzili osobliwe chodniki z końskich zębów na cementowym podłożu. Z czasem utworzono w tym mieście starostwo grodowe, które za Zygmunta III wcielono do dóbr stołowych królewskich. W 1659 sejm nadał je w dożywocie hetmanowi Kozaków Iwanowi Wyhowskiemu. Ostatnią starościną była w 1771 Antonina Rzewuska.

Pałac Branickich w Lubomlu, 1827

W końcu XVIII wieku nabyli dobra hr. Braniccy i założyli tu swą rezydencję z pałacem i parkiem. W pałacu rezydował Władysław Grzegorz Branicki, wielki łowczy oraz generał i senator rosyjski, oraz jego syn Konstanty Branicki. Uległa ona zniszczeniu, gdy w 1870 dobra przeszły na zaborczy rząd rosyjski.

Za II RP miasto było siedzibą wiejskiej gminy Luboml. Na przedmieściach miejscowości znajdowała się wówczas wieś Zawale, a na północnym krańcu miasta istniał przysiółek Browarnia.

Do 1939 była to obok miejscowości Bereźne miejscowość o najwyższym odsetku ludności żydowskiej w Polsce.

Podczas okupacji niemieckiej populacja żydowska została eksterminowana. Od 22 do 29 lipca 1941 dwa plutony 1. kompanii 314. pułku policyjnego rozstrzelały tu 273 Żydów. 6 grudnia 1941 w Lubomlu założono getto, zlikwidowane po 10 miesiącach.

Niemcy wraz z ukraińską policją od 1 do 7 października 1942 rozstrzeliwali Żydów w okolicznych lasach. Zabito około 8 tys. osób.

Podczas rzezi wołyńskiej Luboml był miejscem schronienia polskich uchodźców z okolicznych wsi przed ukraińskimi nacjonalistami z OUN-UPA.

W pobliżu, w gromadzie Mielniki, w gminie Huszcza, znajduje się grób 18 polskich oficerów Korpusu Ochrony Pogranicza, którzy dostali się do sowieckiej niewoli, gdy ochraniali tabor brygady KOP "Polesie". Rozstrzelano ich na oczach swoich żołnierzy, w nocy z 28 na 29 września 1939. Ich grób w 2002 został odnaleziony przez archeologów Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

W Lubomlu w 1929 urodził się Stefan Angielski - polski lekarz, profesor nauk medycznych, członek Polskiej Akademii Nauk, kawaler Orderu Odrodzenia Polski, natomiast w 1940 Małgorzata Książek-Czermińska - polski filolog, profesor.

Bibliografia

• Mieczysław Orłowicz , Ilustrowany przewodnik po Wołyniu, Łuck 1929
• Mapa WIG Luboml Pas 44 Słup 38 Warszawa 1933
• Grzegorz Rąkowski: Wołyń Przewodnik krajoznaczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza ,,Rewasz", 2005, s. 52-55. ISBN 8389188325.