Powstanie warszawskie (1 sierpnia – 3 października 1944) – największe wystąpienie zbrojne przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim, zorganizowane przez Armię Krajową w ramach akcji „Burza”, połączone z ujawnieniem się i oficjalną działalnością najwyższych struktur Polskiego Państwa Podziemnego.

1 sierpnia 1944 godzina „W” (17.00). Patrol por. „Agatona” z batalionu „Pięść”.

Od strony militarnej pow­sta­nie było wymierzone przeciwko Niemcom. Jed­nak jego strategicznym celem była próba ra­to­wa­nia powojennej su­we­ren­noś­ci, przedwojennego kształtu granicy wschod­niej, poprzez odtworzenie w stolicy Polski legalnych władz państwowych, bę­dą­cych naturalną kon­ty­nu­acją władz przed­wo­jen­nych. Miało to unie­moż­li­wić narzucenie Polsce marionetkowych władz, uzależnionych od Związku Sowieckiego, za­in­sta­lo­wa­nych w Lublinie jako tzw. Polski Komitet Wyz­wo­le­nia Narodowego. Wys­tą­pie­nie w Warszawie miało także zanegować ustalony jeszcze przez aliantów, na konferencji teherańskiej pod koniec 1943, nowy porządek polityczny w Europie Wschodniej, zgodnie z którym USA i Wielka Brytania zgadzały się na prowadzoną przez Józefa Stalina politykę faktów dokonanych na ziemiach polskich. W świetle tych ustaleń powstanie warszawskie miało skomplikować podział na strefy operacyjne, w myśl którego Polska znajdowała się w strefie operacyjnej ZSRR (przez co wojska aliantów zachodnich, ani oddziały pozostające pod ich dowództwem, nie mogły tu operować – przewidywano przybycie do stolicy spadochroniarzy polskich z zachodu 1 SBSpad oraz obserwatorów alianckich).

27 lipca gubernator dystryktu warszawskiego Ludwig Fischer wydał odezwę do mieszkańców Warszawy, w której apelował o natychmiastowe stawienie się do pracy 100 000 osób w wieku 17– 65 lat w celu budowy umocnień i fortyfikacji nad Wisłą do obrony przed zbliżającą się Armią Czerwoną Warszawiacy zignorowali rozporządzenie jednocześnie obawiając się represji ze strony okupantów w postaci łapanek i egzekucji zakładników.

29 lipca do warszawiaków zaapelował przez radio moskiewskie, stalinowski Związek Patriotów Polskich, nawołując ludność Warszawy do powstania przeciw Niemcom. Komunikaty, będące powtórzeniem tej audycji, nadawała także czterokrotnie dnia 30 lipca 1944 roku (w godzinach: 15.00, 20.55, 21.55, i 23.00) moskiewska Radiostacja im. Tadeusza Kościuszki. W obliczu zbliżania się Armii Czerwonej do Warszawy i okolic, jej sukcesów na froncie i pozytywnej oceny jej możliwości dalszej ofensywy, zdecydowano o wybuchu powstania. Wobec sprzyjającej sytuacji na froncie, polscy dowódcy przewidywali, iż powstanie powinno trwać zaledwie kilka dni, zaś w rzeczywistości jego walki trwały 63 dni.

Do akcji, która rozpoczęła się po południu 1 sierpnia - pod dowództwem komendanta warszawskiego okręgu płk Antoniego Chruściela (ps. "Monter") - przystąpiło około 23 tys. żołnierzy AK, z których tylko część była uzbrojona. Aczkolwiek w ciągu pierwszych dnia walk powstańcy zdobyli wiele ważnych strategicznie obiektów, a z biegiem dni zwiększała się liczba powstańców (łącznie walczyło około 34 tys. żołnierzy) nie zdołano całkowicie wyprzeć Niemców z centrum miasta, ani opanować głównych arterii i mostów. 16-tysięczny garnizon niemiecki został poważnie wzmocniony (m.in. przez jednostki przeznaczone do walk z partyzantami) i 5 sierpnia Niemcy rozpoczęli kontrataki z użyciem czołgów, ciężkiej artylerii i lotnictwa szturmowego. W pierwszej ze zdobytych dzielnic (Wola) dokonano masowych rzezi mieszkańców, co powtórzyło się jeszcze kilkakrotnie. atakujące kolumny niemieckie podzieliły Warszawę na "powstańcze wyspy", między którymi utrzymano łączność przez przejścia w piwnicach i kanałami. Na terenach tych władzę objęła polska administracja, ukazywały się gazety, działało radio ("Błyskawica") i służby miejskie.
Przewidywano, że walki będą trwały kilka dni, tj. do nadejścia Armii Czerwonej, ale przed 8 sierpnia Stalin - mimo apeli m.in. premiera rządu RP, który od 31 lipca przebywał z wizytą w Moskwie - wydał rozkaz o wstrzymaniu działań zaczepnych w rejonie Warszawy. Nie zgodził się nawet na lądowanie alianckich samolotów transportowych na sowieckich lotniskach, co praktycznie uniemożliwiło dostarczanie pomocy z powietrza, gdyż najbliższe bazy znajdowały się w południowych Włoszech i w Anglii. Dopiero w połowie września, gdy powstanie było w przededniu klęski, możliwy był masowy zrzut, z którego jednak powstańcy przejęli tylko około 47 ton. Walki przedłużały się, rosła liczba ofiar wśród ludności cywilnej, brakowało żywności, medykamentów, wody. Nie zmieniło tej sytuacji zajęcie przez Armię Czerwoną Pragi, ani - nieudane - próby wojska polskiego dowodzonego przez gen. Berlinga zdobycia przyczółków w Warszawie. 2 października powstańcy skapitulowali.

W dniu wybuchu powstania warszawskiego SS-Reichsführer Heinrich Himmler, powołując się na dyspozycję Hitlera, wydał rozkaz zniszczenia miasta i wyniszczenia ludności cywilnej Warszawy.

Efektem rozkazu była eksterminacja mieszkańców warszawskiej Woli, jak również masowe mordy w innych dzielnicach Warszawy – zwłaszcza na Ochocie, Mokotowie i Śródmieściu – do których dochodziło w szczególności w pierwszych dniach sierpnia 1944 roku. Niemieccy dowódcy tolerowali w dodatku gwałty i grabieże, dokonywane przez swych podwładnych, a czasem sami brali w nich czynny udział a do doraźnych egzekucji (zwłaszcza na wziętych do niewoli powstańcach) i gwałtów dochodziło w praktyce do ostatnich dni Powstania.

Zbrodnie niemieckie w powstaniu warszawskim to masowe mordy na ludności cywilnej i jeńcach wojennych, ataki na niebronione obiekty cywilne, zgwałcenia, wysiedlenia, grabieże, niszczenie mienia oraz inne poważne naruszenia prawa wojennego, których dopuszczały się niemieckie oddziały policyjne i wojskowe biorące udział w tłumieniu powstania warszawskiego. Historycy oceniają, iż w sierpniu i wrześniu 1944 śmierć poniosło około 150 000 – 180 000 cywilnych mieszkańców Warszawy, z czego co najmniej 63 000 poza działaniami bojowymi. Wypędzonych zostało około 550 000 mieszkańców stolicy oraz 100 000 osób z miejscowości podwarszawskich, spośród których blisko 150 000 wywieziono na roboty przymusowe lub do obozów koncentracyjnych. W wyniku walk prowadzonych w sierpniu i wrześniu 1944, jak również na skutek systematycznego wyburzania i palenia miasta prowadzonego w następnych miesiącach przez niemieckie oddziały niszczycielskie, zagładzie uległo 55 procent przedwojennej zabudowy Warszawy.

Dowódcy powstania warszawskiego

Komenda Główna Armii Krajowej i Okręg Warszawa AK według stanu na dzień 31 lipca 1944:

• gen. Tadeusz Komorowski (pseudonim „Bór”) komendant główny AK
• gen. Tadeusz Pełczyński (ps. „Grzegorz”) zastępca komendanta gł. AK, szef sztabu KG AK
• gen. Leopold Okulicki (ps. „Kobra”) zastępca szefa sztabu KG AK
• płk Antoni Chruściel (ps. „Monter”) komendant Okręgu Warszawskiego
• mjr Stanisław Weber (ps. „Chirurg”) szef sztabu Okręgu Warszawskiego
• ppłk Edward Pfeiffer (ps. „Radwan”) komendant Obwodu I – Śródmieście
• ppłk Mieczysław Niedzielski (ps. „Żywiciel”) komendant Obwodu II – Żoliborz
• ppłk Jan Tarnowski (ps. „Waligóra”) komendant obwodu III – Wola
• ppłk Mieczysław Sokołowski (ps. „Grzymała”) komendant Obwodu IV – Ochota
• ppłk Aleksander Hrynkiewicz (ps. „Przegonia”) komendant Obwodu V – Mokotów
• ppłk Antoni Żurowski (ps. „Andrzej”, „Bober”) komendant Obwodu VI – Praga
• mjr Kazimierz Krzyżak (ps. „Bronisław”) komendant Obwodu VII – powiat warszawski
• mjr Stanisław Babiarz (ps. „Wysocki”) komendant Obwodu VIII – Okęcie
• ppłk Franciszek Kamiński (ps. „Zenon Trawiński”) szef Oddziału I (Organizacyjny) KG AK
• płk Kazimierz Iranek-Osmecki (ps. „Heller”) szef Oddziału II (Informacyjno-Wywiadowczy) KG AK
• płk Józef Szostak (ps. „Filip”) szef Oddziału III (Operacyjno-Szkoleniowy) KG AK
• ppłk Stefan Górnisiewicz (ps. „Góra”) szef Oddziału IV (Kwatermistrzowski) KG AK
• płk Kazimierz Pluta-Czachowski (ps. „Kuczaba”) szef Oddziału V (Łączności) KG AK
• płk Jan Rzepecki (ps. „Prezes”) szef Oddziału VI (Biuro Informacji i Propagandy) KG AK
• ppłk Stanisław Thun (ps. „Malcz”) szef Oddziału VII (Biuro Finansów i Kontroli) KG AK
• ppłk Ludwik Muzyczka (ps. „Benedykt”) szef Oddziału VIII (Szefostwo Biur Wojskowych) KG AK
• ppłk Jan Mazurkiewicz (ps. „Radosław”) komendant Kedywu KG AK

Walki uliczne w okolicach ul. Bielańskiej

Jednostki polskie

Oddziały Kedywu podporządkowane dowództwu okręgu warszawskiego

• Zgrupowanie pułku Baszta
• Zgrupowanie Radosław
  • Brygada Dywersji Broda 53
    • Batalion Zośka
    • Oddział Dysk
  • Batalion „Parasol”
  • Batalion Miotła
  • Batalion Pięść
  • Batalion Czata 49
• Oddział Leśnik
• Batalion Chrobry II

Oddziały okręgu warszawskiego AK

• Grupa Warszawa Północ - Wachnowski
  • Zgrupowanie Róg
    • Batalion Bończa
    • Batalion Dzik
    • Batalion im. Czwartaków (AL)
    • Batalion Gustaw
    • 104 Kompania Syndykalistów
    • Załoga PWPW
    • Batalion Harnaś
  • Zgrupowanie Paweł
    • Batalion Antoni
    • Batalion Wigry
  • Zgrupowanie Kuba – Sosna:
    • Batalion Chrobry I
    • Batalion Łukasiński
    • Batalion Gozdawa
    • Oddział Barry
  • Zgrupowanie Krybar:
    • Batalion Bicz
    • Batalion Konrad
    • Załoga Elektrowni przy ul. Tamka
• Grupa Śródmieście Północ - Radwan :
  • Batalion Kiliński
  • Zgrupowanie Chrobry II
  • Zgrupowanie Gurt
  • Zgrupowanie Bartkiewicz
  • Korpus Bezpieczeństwa
  • Organizacja Wojskowa
• Grupa Śródmieście Południe - Sławbor:
  • Batalion Ruczaj
  • Zgrupowanie Kryska
  • Batalion Golski
  • Batalion Zaremba – Piorun
  • Batalion Bełt
  • Dywizjon Jeleń
• Obwód Żywiciel:
  • Zgrupowanie Żaglowiec
  • Zgrupowanie Żbik
  • Zgrupowanie Żmija
  • Zgrupowanie Żniwiarz
  • Zgrupowanie Żubr
  • Zgrupowanie Żyrafa
• Obwód Wola
• Obwód Ochota
• 7 Pułk Piechoty Garłuch
• Obwód Praga
• Obwód Obroża
• Grupa Kampinos

Struktura po przeformowaniu oddziałów w Warszawski Korpus AK

Struktura wojsk regularnych została nadana oddziałom powstańczym na krótko przed wymarszem do niewoli. Lista obejmuje te oddziały, które zdekonspirowano. Żołnierze "Kedywu" wyszli z Warszawy wraz z ludnością cywilną lub w składzie innych jednostek. Oddziały AL i KB wyszły również w sposób niezorganizowany. Ich żołnierzom wydano legitymacje Armii Krajowej.

• Warszawski Korpus Armii Krajowej – dowódca gen. bryg. Antoni Chruściel (ps. „Monter”), zastępca dowódcy płk dypl. Karol Ziemski (ps. „Wachnowski”) – skład 8., 10., 28. Dywizja Piechoty oraz oddziały specjalne.
  • 8 Dywizja Piechoty AK im. Romualda Traugutta (Obwód Żoliborz) – dowódca ppłk Mieczysław Niedzielski (ps. „Żywiciel”)
    • 13 Pułk Piechoty (grupa „Kampinos”)
    • 21 Pułk Piechoty „Dzieci Warszawy” (zgrupowanie „Żaglowiec”)
    • 32 Pułk Piechoty (zgrupowania: „Żbik”, „Żubr”, „Żyrafa”)
    • 8 Pułk Artylerii Lekkiej AK
  • 10 Dywizja Piechoty AK im. Macieja Rataja (Obwód Mokotów) – dowódca ppłk Józef Rokicki (ps. „Karol”)
    • 28 Pułk Piechoty, złożony z oddziałów obwodu Mokotów i batalionów Pułku „Baszta”
    • 30 Pułk Piechoty „Waligóra”
    • 31 Pułk Piechoty, złożony z oddziałów rejonu Sadyba, Czerniaków i Lasy Chojnowskie
    • 10 Pułk Artylerii Lekkiej AK
  • 28 Dywizja Piechoty AK im. Stefana Okrzei (Obwód Śródmieście) – dowódca płk Edward Pfeiffer (ps. „Radwan”)
    • 5 Pułk Piechoty "Wilków" , złożony ze zgrupowań: Batalion Chrobry, Batalion Chrobry II, Zgrupowanie Gurt, Zgrupowanie Paweł.
    • 36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej , złożony z oddziałów zgrupowań „Róg” i „Bartkiewicz”
    • 72 Pułk Piechoty, złożony z batalionów „Golski”, „Zaremba-Piorun”, „Ruczaj”, „Stefan” i „Miłosz”.
    • 28 Pułk Artylerii Lekkiej AK

Do oddziałów biorących udział w powstaniu należy też zaliczyć jednostki wojsk regularnych, które śpiesząc z pomocą wzięły bezpośredni udział w walkach. Były to:

• 6 Pułk Piechoty 2 Dywizji Piechoty;
• 8 i 9 Pułk piechoty 3 Dywizji Piechoty;
• 1 Kompania Rozpoznawcza 1 Dywizji Piechoty;
• Dywizjony 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego "Warszawa";
• 2 Pułk Nocnych Bombowców „Kraków” 1 Dywizji Lotniczej WP;
• 3 Pułk Lotnictwa Szturmowego;
• 301 Dywizjon Bombowy Ziemi Pomorskiej im. Obrońców Warszawy – jednostka Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie;
• 1586 Polska Eskadra do zadań specjalnych im. Obrońców Warszawy RAF;
• 148 Dywizjon Bombowy do zadań specjalnych i 178 dywizjon bombowy RAF – jednostki brytyjskie;
• 3 Dywizja Bombowa 8 Armii Powietrznej Stanów Zjednoczonych United States Air Force;
• 31 i 34 Dywizjony Bombowe oraz oddziały 3 Dywizji 8 Floty Powietrznej USAF – jednostki amerykański
• oraz ludność cywilna Warszawy

Warszawa w styczniu 1945 – straty spowodowane walkami powstańczymi i późniejszym planowym niszczeniem miasta z rozkazu A. Hitlera

Niemieckie siły okupacyjne:

Oddziały wojska

31 lipca 1944 dowództwo nad garnizonem warszawskim przejął gen. por. (Generalleutnant) Reiner Stahel; dysponował on siłami w liczbie około 11 tysięcy żołnierzy:

• Jednostki alarmowe Wehrmachtu w liczbie 5 tys. żołnierzy niemieckich;
• Jednostki lotnictwa 4 tys. żołnierzy (1000 na Okęciu, 700 na Bielanach, 1000 na Boernerowie, 300 na Służewie i 1000 z obsługi baterii przeciwlotniczych);
• Jednostki Wachtregiment Warschau (bataliony Patz oraz Baltz), 2 bataliony strzelców (nr 996 i 997), szwadron zwiadowczy SS (350 żołnierzy wyposażonych w działa i broń ciężką), strażnicy zakładów przemysłowych Rüstungskommando, oraz oddziały wschodnie – ogółem ok. 2 tys. żołnierzy.

2 sierpnia 1944 Reichsführer-SS Heinrich Himmler, jako dowódca niemieckiej Armii Rezerwowej (Ersatzarmee), wydał rozkaz na podstawie którego dowództwo nad całością sił niemieckich w obszarze Warszawy objął generał (SS-Obergruppenführer) Erich von dem Bach-Zelewski, który przybył do Warszawy 5 sierpnia (generał Stahel został uzależniony od nowego dowódcy).

Policja oraz oddziały SS

Dowódca policji i jednostek SS dystryktu warszawskiego, gen. policji (SS- und Polizeiführer) Paul Otto Geibel, dowodził łącznie siłami w ilości 5710 policjantów i SS-manów:

• 3 bataliony "Schutzpolizei" – 1000 policjantów
  • III Batalion 22 Pułku [III/SS-Pol. Rgt.22] dowódca Major der Schutzpolizei Schöpp
  • I Batalion 17 Pułku [I/SS-Pol. Rgt.17] d-cą 17. dowódca Oberstleutnant policji Erwin Gresser
  • III Batalion 23 Pułku [III/SS-Pol. Rgt.23] dowódca Major der Schutzpolizei Otto Bundke
• Żandarmeria – 260 ludzi
• Policja porządkowa "Ordnungspolizei" – 200 ludzi
• Obsada urzędów, budynków policji itd. – 200 ludzi
• Sicherheitspolizei (mjr Hahn) (al. Róż) – 700 ludzi
• Kompania Ukraińców – 150 ludzi (al. Szucha 9 i 21)
• 2 bataliony SS "Stauferkaserne" – 1000 żołnierzy
• Batalion szkolny grenadierów pancernych SS – 400 żołnierzy
• Kompanie rezerwowe (Dom Akademicki na pl. Narutowicza) (300 ludzi)
• Batalion SA (ul. Koszykowa, kompanie na mieście) – 400 policjantów
• Kawaleria SS – 350 grenadierów i własowców
• Oddział SS w budynku szkoły Nauk Politycznych (w tym kompania Ukraińców) – 400 żołnierzy
• Oddział SS na ul. Tarczyńskiej 150 żołnierzy
• Oddział SS na Żoliborzu – 300 żołnierzy

Oddziały porządkowe

W różnych uzbrojonych formacjach strażniczych znajdowało się ok. 3,5 tys. ludzi, były to następujące oddziały:

• Straż kolejowa (Bahnschutz),
• Straż zakładowa (Werkschutz),
• Batalion ochrony transportów.

Oznacza to, że w dniu wybuchu powstania Niemcy, zgodnie z polskimi źródłami historycznymi opartymi na relacjach szefa SS i policji na Dystrykt Warszawski, gen. policji (SS-Brigadeführer und Generalmajor der Polizei) Paula Otto Geibela oraz gen. (SS-Obergruppenführer) Ericha von dem Bacha-Zelewskiego i mjr Kurta Fischera, wliczając udział uzbrojonej ludności niemieckiej i drobnych oddziałów ochronnych, dysponowali w Warszawie około 20 tys. walczących. Z tej liczby 16 tys. znajdowało się w lewobrzeżnej części Warszawy, gdzie toczyły się główne walki, a reszta w części prawobrzeżnej.

Korpsgruppe von dem Bach

W skład Korpsgruppe wchodziły dwie grupy bojowe:

• Kampfgruppe Rohra – dowódca generał major (Generalmajor) Günter Rohr
• Kampfgruppe Reinefartha – dowódca generał (SS-Gruppenführer) Heinz Reinefarth
  • Grupa uderzeniowa (Angriffsgruppe) – dowódca pułkownik (SS-Oberführer) Oskar Dirlewanger
  • Grupa uderzeniowa (Angriffsgruppe) – dowódca major (Major) Max Reck
  • Grupa uderzeniowa (Angriffsgruppe) – dowódca pułkownik (Oberst) Willy Schmidt
  • Oddziały odwodowe i grupa osłonowa (Abschirmungsgruppe).

Podczas trwania powstania Niemcy wprowadzili do walki jednostki bojowe, które okryły się szczególnie złą sławą:

• Rosyjska Wyzwoleńcza Armia Narodowa (RONA) pod dowództwem generała (SSBrigadeführer) Bronisława Kamińskiego, pułk szturmowy SS w sile ok. 1700 żołnierzy, złożony z Rosjan i Białorusinów, pod dowództwem majora (SS-Sturmbannführer) Iwana Frołowa – formacja ta wymordowała ok. 10 tysięcy cywilnych mieszkańców Ochoty (Rzeź Ochoty). Po egzekucji Kamińskiego przez Niemców jednostka, pod dowództwem generała (SS-Brigadeführer) Christopha Diehma, została przesunięta z rejonu Starówki do blokowania Puszczy Kampinoskiej. Następnie uległa rozbiciu w starciu z oddziałem por. „Doliny” z Grupy „Kampinos” mjr. „Okonia”.
• Sonderbataillon Dirlewanger złożony z kryminalistów oddział pod dowództwem pułkownika (SS-Oberführer) Oskara Dirlewangera – formacja odpowiedzialna za zbrodnie na Woli (Rzeź Woli).
• Grupa policyjna generała (SS-Gruppenführer) Heinza Reinefartha sprowadzona z Poznania, w jej skład wchodziło: 16 kompanii policyjnych, kompania SS „Röntgen” i zmotoryzowany batalion policyjnej straży ogniowej – oddziały te wymordowały na warszawskiej Woli ok. 50 tys. cywilnych mieszkańców (Rzeź Woli).
• Oddziały wschodnie (błędnie określane jako tzw. „własowcy”). W skład Korpsgruppe von dem Bach wchodziły (w różnych okresach) następujące oddziały wschodnie:
  • 69. Kosaken Abteilung (Kozacy terscy) – por. Schlachtermund – 69 Kozacki Dywizjon Kawalerii w grupie „Dirlewanger”, później z zadaniem zagrodzenia partyzantom z Puszczy Kampinoskiej drogi na Żoliborz – 366 żołnierzy
  • Aserbeidschanisches Feld Bataillon I./111 (turkmeński) – kpt. Werner Scharrenberg – 111 Batalion Azerski odpowiedzialny za masakry cywilów na ulicy Inflanckiej
  • Wschodniomuzułmański Pułk SS (bez III batalionu) (azerski) – SS-Sturmbannführer Franz Liebermann
  • II Batalion "Bergmann" (azerski) – por. Mertelsmann
  • 4 Batalion 57 Regimentu Kozaków (kozacki) – 490 żołnierzy
  • 209 Batalion Schutzmannschaften (kozacki – Kozacy syberyjscy)
  • 206 Batalion Schutzmannschaften (ukraiński)
  • 3 Pułk Kozaków (Kozacy dońscy) – płk. Jakub Bondarenko (były oficer rosyjski, białogwardzista) – od 3 sierpnia jednostka przesunęła się do Włoch i Błonia w celu blokady Kampinosu
  • 572 Batalion Piechoty (kozacki – Kozacy dońscy) – płk. Zinowiew – walczył na Starym Mieście i Czerniakowie, a później na Żoliborzu – 260 żołnierzy
  • 579 Dywizjon Kawalerii (Kozacy terscy)
  • 580 Dywizjon Kawalerii (Kozacy syberyjscy) – kpt. Ernst Kalamorz – 160 żołnierzy
  • 13 Białoruski Batalion Policyjny SD (Weissruthenische-Polizei(SD)-Bataillon . 13)
  • Ukraiński Legion Samoobrony (dowódca płk. Petro Diaczenko) – do 15 września obsadzał zachodni brzeg Wisły (okolice Góry Kalwarii), od 15 do 23 września 1944 Legion w sile ok. 400 ludzi brał udział w walkach z powstańcami na przyczółku czerniakowskim, działając przeciwko Zgrupowaniu „Radosław” i Zgrupowaniu „Kryska” oraz desantowanym oddziałom 9 Pułku Piechoty 3 Dywizji Piechoty z 1 Armii WP. Następnie przemianowany na 31. Schutzmannschafts-Bataillon der SD brał udział w działaniach przeciwko zgrupowaniu Armii Krajowej w Puszczy Kampinoskiej (operacja „Sternschnuppe”) w dniach 27–30 września 1944.

Przyjęło się powszechnie uważać, że powstanie trwało 63 dni, tzn. do 2 października, kiedy to Armia Krajowa zaprzestała działań ofensywnych i wysłała emisariuszy w celu wynegocjowania kapitulacji. Jednak negocjacje prowadzone w Ożarowie Mazowieckim wydłużyły się i decyzja o zawieszeniu broni została oficjalnie podpisana dopiero 3 października.

Powstańcza mogiła na Czerniakowie

Można mówić również o 66 dniach, gdyż do 5 października trwało wychodzenie z miasta do niewoli zwartych oddziałów powstańczych, a w czasie tych trzech ostatnich dni nadal działało powstańcze dowództwo wydające rozkazy do swoich żołnierzy. Jednocześnie w tym czasie nadal funkcjonowały struktury ujawnionych władz Polskiego Państwa Podziemnego, a także miały miejsce wszelkie inne przejawy aktywności życia w powstańczym mieście, takie jak np. ukazywanie się prasy powstańczej, emisje audycji radiowych z powstańczych ra­dio­sta­cji, działalność powstańczej poczty harcerskiej.

Przez wiele lat propaganda komunistyczna PRL-u oraz oficjalna wersja w podręcznikach szkolnych do historii, szczególnie powstających do 1956 roku, usiłowała przedstawić powstanie warszawskie jako nieodpowiedzialną decyzję, która spowodowała niewyobrażalne szkody i nie miała większego znaczenia militarnego, niejednokrotnie zawyżając liczbę ofiar walk w Warszawie i podważając kompetencje dowódców walk w stolicy. Nie wspominano o tym, iż Armia Czerwona z polecenia Józefa Stalina w dniach 5 i 6 sierpnia 1944 wstrzymała atak na miasto ze względów politycznych oraz przez 44 dni (pierwsze zrzuty radzieckiego uzbrojenia nastąpiły dopiero 13 i 14 września 1944), mimo wielokrotnie składanych obietnic, nie udzieliła żadnej pomocy wojskowej powstańcom warszawskim, chcąc w ten sposób doprowadzić do zniszczenia organizacji niepodległościowych przeciwnych planom ZSRR w stosunku do Polski. Józef Stalin odmówił również zgody na wykorzystanie lotnisk na terenie ZSRR (rejon Doniecka i Zaporoża), z których dokonywane były w 1944-1945 regularne wahadłowe naloty na III Rzeszę bombowców RAF i USAF, do lądowania samolotów alianckich z pomocą dla powstania, ani nawet zgody na lądowanie za linią frontu niemiecko-sowieckiego za Wisłą samolotów RAF, dostarczających zrzuty dla miasta, w przypadku ich uszkodzenia przez niemieckie lotnictwo lub artylerię przeciwlotniczą. Po upadku systemu komunistycznego w Polsce i zmianie ustroju w 1989, szereg publikacji historycznych starało się dokonać rzeczowej i obiektywnej oceny tamtych wydarzeń, weryfikując nieprawdziwe i kłamliwe informacje historiografii okresu PRL. W ostatnich latach udało się odbudować opinię, idącą w kierunku budowania „kultu powstania warszawskiego”.