Wołyń – kraina historyczna w dorzeczu górnego Bugu oraz dopływów Dniepru: Prypeci, Styru, Horynia i Słucza, obecnie część Ukrainy - obwody: wołyński, rówieński, zach. część żytomierskiego i płn. części tarnopolskiego i chmielnickiego.

Według Jana Długosza nazwa pochodzi od zamku Wołyń nad Bugiem (obecnie Gródek koło Hrubieszowa). Według Nestora nazwa wywodzi się od plemienia słowiańskiego Wołynian.

Główne miasta: Łuck, Kowel, Dubno, Równe, Krzemieniec, Nowogród Wołyński (Zwiahel), Włodzimierz Wołyński, Ostróg, Owrucz, Zasław, Starokonstantynów.

1901-1918

W okresie I wojny światowej w latach 1915-1916 na terenie Wołynia toczyły się ciężkie walki pozycyjne. Uczestniczyły w nich I, II i III Brygada Legionów Polskich, m.in. pod Kostiuchnówką.

1918-1939

Przejmowanie przez Polskę Wołynia odbywało się od końca listopada 1918 r. do maja 1919 r. W latach 1919-1921 obszar późniejszego województwa administrowany był przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich. Tak więc od maja 1919 r. do września 1939 r. nieprzerwanie należał do Polski, wyjąwszy okres lipiec-wrzesień 1920, kiedy to Wołyń okupowany był przez Armię Czerwoną. W 1921 utworzono województwo wołyńskie ze stolicą w Łucku.

W 1928 wojewodą wołyńskim został mianowany Henryk Józewski. Józewski dążył do pozyskania Ukraińców wołyńskich jako lojalnych obywateli RP. Wywalczył on swobodę działania ukraińskich spółdzielni rolniczych i niektórych organizacji kulturalnych, a naukę ukraińskiego wprowadzono obowiązkowo do szkół.

Łuck był ważnym ośrodkiem kulturalnym i oświatowym: istniały tam dwa zawodowe teatry: polski i ukraiński, dwa gimnazja, muzeum, biblioteka. W 1937 r. powstało Wołyńskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. W Krzemieńcu od 1920 istniało znane Liceum Krzemienieckie z osobnym statutem i osobowością prawną (założone w 1805 i zlikwidowane przez władze rosyjskie po powstaniu listopadowym).

1939-1945

Po agresji wojsk ZSRR z 17 września 1939 Wołyń "włączono" do Ukraińskiej SRR (utworzono obwody: łucki i rówieński). W lutym, kwietniu i czerwcu 1940 miały miejsce masowe wywózki ludności polskiej i uznawanej przez komunistów za niebezpieczną klasowo na Syberię. Na mocy umów między III Rzeszą a ZSRR ludność niemiecką wysiedlono do Rzeszy.

Po ataku III Rzeszy na ZSRR w roku 1941 Wołyń został zajęty przez wojska niemieckie. Niemcy wraz z kolaborantami ukraińskimi wymordowali ok. 350 tysięcy Żydów. W Równem ustanowiono stolicę Komisariatu Rzeszy "Ukraina". Region stał się terenem aktywnej działalności OUN i UPA, dążących do utworzenia państwa ukraińskiego pod protektoratem Niemiec. Dążenia te były bezskuteczne, gdyż Niemcy kwestię ukraińską traktowali instrumentalnie. Dążąc do utworzenia jednolitego etnicznie regionu nacjonaliści ukraińscy przy aprobacie Niemców (a często z nimi) przystąpili do eksterminacji ludności polskiej. Od 1942 do 1944 - ze szczególnym nasileniem w lecie 1943 - dochodziło do czystek etnicznych, czyli zorganizowanego ludobójstwa na ludności polskiej (zob. rzeź wołyńska).

Na Wołyniu były zorganizowane struktury Polskiego Państwa Podziemnego: Okręgowa Delegatura Rządu RP na Kraj, i Armia Krajowa (SZP-ZWZ-AK). Najsilniejszym związkiem taktycznym AK była 27 Wołyńska Dywizja Piechoty, która wspierała samoobronę organizowaną przez ludność polskich miejscowości broniącą się przed terrorem UPA. Wiosną 1944 r. 27 WDP wystąpiła jako zwarta jednostka (ok.8 tys. żołnierzy) i walcząc z Niemcami i nacjonalistami ukraińskimi dotarła na Lubelszczyznę. Działała również radziecka partyzantka.

1945-1991

Od 1945 Wołyń znajdował się w granicach Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej - części składowej ZSRR. Po II wojnie światowej ocaleni Polacy (ok. 200 tysięcy) zostali wysiedleni przez sowieckie władze ukraińskie, głównie na Śląsk i Ziemie Odzyskane. Na ich miejsce osadzano ludność ukraińską wysiedlaną z terenów wschodnich województw RP: rzeszowskiego i lubelskiego, a także ze wschodniej i centralnej Ukrainy. Czesi natomiast w większości repatriowali się do Czechosłowacji. Ukraińcy mieli nadzieję na administracyjne przyłączenie do Wołynia południowych rejonów dawnego województwa poleskiego z Brześciem, co jednak nie nastąpiło.

od 1991

Od 1991 w niepodległej Ukrainie. Obszar przedwojennego województwa wołyńskiego obejmuje obecnie dwa obwody: wołyński ze stolicą w Łucku i rówieński ze stolicą w Równem, oraz część tarnopolskiego (Krzemieniec). Z geograficznego punktu widzenia, oprócz Wołynia właściwego obejmują one również południowy skraj Polesia. Wschodnia część Wołynia (przed II wojną światową w granicach ZSRR) należy natomiast do obwodów żytomierskiego i chmielnickiego. Tam też dotrwała do dzisiejszych czasów znaczna mniejszość polska.(nie działała tam UPA ze strachu przed ZSRR).